Arnhem houdt senioren vitaal met mini-ketenaanpak en scholing voor sportaanbieders

Hoe laat je inwoners vitaal ouder worden? Rond dit uitdagende vraagstuk vormde Kenniscentrum Sport & Bewegen begin 2024 met vijf gemeenten een Community of Learning (CoL). In dit artikel lees je hoe Arnhem het beweegaanbod voor senioren verbetert met bijscholing voor aanbieders. Ook bouwt de stad een mini-ketenaanpak om de samenwerking tussen sport, zorg en welzijn te versterken en de doelgroep beter te bereiken.

“In onze gemeente zien we sport en bewegen ook als middel”, vertelt Geert Geurken, strategisch adviseur bij Sportbedrijf Arnhem. “Het biedt veel kansen voor gezondheid, ontmoeting en afleiding van persoonlijke problemen. Extra belangrijk in een stad als Arnhem, met veel inwoners met minder inkomen of beperkte gezondheidsvaardigheden.” De focus lag lang op de jeugd, maar de afgelopen vijf jaar meer op senioren. “Dat is hard nodig, vanwege de vergrijzing. In 2018 deed een afstudeerder onderzoek naar de sport- en beweegbehoeften van Arnhemse senioren. Daaruit bleek: maatwerk is essentieel. Je moet segmenteren op factoren zoals sportervaring en sociaaleconomische positie [SEP]. Pas dan kun je senioren goed bereiken, begeleiden en passend aanbod ontwikkelen.”

Beweging versnellen

Het onderzoek resulteerde in een uitgebreid adviesrapport aan de gemeente en het managementteam van het sportbedrijf. Sindsdien focust Arnhem zich meer op deze doelgroep, met de strategie seniorensport. “We streven naar een mix van sport- en beweegmogelijkheden, zoals bewegen in de openbare ruimte, bij verenigingen en commerciële aanbieders, en bewegen binnen zorg en welzijn. Deze strategie geven we op verschillende manieren handen en voeten, zoals met de Community of Learning. Binnen dat traject richten we ons op: 

1. De kwaliteit van het beweegaanbod voor senioren verbeteren.
2. Doelgroep en aanbod matchen. 

Dit zijn ook overlappende thema’s in onze aanpak Valpreventie. We zijn bij de Community of Learning aangesloten om deze beweging te versnellen en onze kennis te delen met andere gemeenten.”

Kwaliteit aanbod verbeteren

Vanuit het Valpreventie-budget worden momenteel drie consulenten Vitaal Ouder Worden aangesteld, die zich op de twee genoemde doelen gaan richten. Geurken: “Sportverenigingen richten zich voor 80% op de jeugd, terwijl de helft van Arnhem 50+ is. En het seniorenaanbod dat er is, blijft vaak beperkt tot aangepaste versies van reguliere sporten, zoals walking football. Waardevol, maar je kunt veel meer inspelen op de fysieke, psychische en sociale behoeften van senioren. Alleen met kwalitatief goed aanbod kun je de kracht van sport en bewegen voor senioren helemaal benutten.” Dit gebeurt nog onvoldoende volgens de adviseur. “Sportopleidingen bieden weinig specialisatie op het gebied van senioren. We moeten de beschikbare kennis omzetten in effectieve methodieken en didactiek, voor een goed opgeleid kader.”

Training SOOPLE

Daarom ontwikkelde Geurken met sportarts Tom Brandon SOOPLE. “Deze methodiek brengt ouderen leuk en zinvol in beweging, gebaseerd op de nieuwste inzichten. Het stimuleert bijvoorbeeld spiermassa-behoud, botdichtheid en coördinatief vermogen. Ook houdt de methodiek rekening met specifieke blessurerisico’s bij oudere sporters. Met SOOPLE vorm je elk aanbod om tot verantwoord seniorenaanbod. We hebben al try-outs gedaan binnen verenigingen en delen het concept nu verder met aanbieders. En binnen zorg en welzijn schoolden we bijvoorbeeld vrijwilligers en personeel van Stichting Welzijn Ouderen.” De consulenten Vitaal Ouder Worden gaan de kwaliteit van het aanbod verder verbeteren en bijvoorbeeld cursussen organiseren.

Matchen doelgroep en aanbod

Ook wil Arnhem doelgroep en aanbod beter matchen. “Er is al veel beweegaanbod, maar mensen kennen dat vaak niet. Daarom gaan onze buurtsportcoaches en straks de consulenten Vitaal Ouder Worden het aanbod beter bekend maken bij relevante partijen in de wijk. Denk aan moskeeën, verzorgingshuizen en dagopvangcentra. Daarbij hebben we speciale aandacht voor moeilijker te bereiken doelgroepen, zoals laaggeletterden en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Eén consulent komt uit deze doelgroep en legt in de wijken contacten om mensen te betrekken. Verder gaan we het aanbod zichtbaarder maken via bijvoorbeeld wijkkranten en een website.”

Mini-ketenaanpak in de wijk

De consulenten gaan ook de mini-ketenaanpak verder opbouwen. Geurken: “Zij leggen lijntjes tussen partijen uit zorg en welzijn, zoals huisartsen, fysio’s en welzijnsorganisaties. Per wijk zijn namelijk wel twintig instanties die in contact staan met de doelgroep of achter de voordeur komen. Via hen bereiken we senioren in kwetsbare posities. We gaan mensen bijvoorbeeld via de apotheker informatie geven over valpreventie, het nut van bewegen en het beweegaanbod. We bespreken momenteel hoe we die informatie gaan overbrengen. Misschien via patiëntgesprekken of foldertjes bij medicatie.” Ook gaan de consulenten mensen in kwetsbare posities opzoeken in de wijk, met instrumenten zoals fittesten, fitdagen en screenings.

Draagvlak, korte lijnen en meer aanmeldingen

Alle inspanningen hebben al geleid tot meer draagvlak, vertelt Geurken. “Binnen het sportbedrijf en de gemeente, maar ook bij partijen zoals zorg- en welzijnsorganisaties. De Community of Learning helpt daarbij, het geeft gewicht aan de zaak.” Verder vinden organisaties elkaar beter, merkt hij. “Er is meer contact. Ook de lijnen tussen organisaties en doelgroepen zijn korter, waardoor we makkelijker deelnemers werven voor SOOPLE-groepen of de vergelijkbare Beter bewegen-groepen. Contactpersonen zoals apothekers of welzijnswerkers leiden mensen actiever door.” Verder neemt de vraag naar trainingen vanuit verenigingen toe. “We hebben inmiddels een aantal walking sporten bijscholing gegeven. Verder tonen commerciële aanbieders zoals sportscholen veel belangstelling. Ook in de zorg loopt al een flink aantal beweeggroepen à la SOOPLE.”

Toekomst

De komende periode zal Arnhem de aanpak Valpreventie uitwerken en het team Vitaal Ouder Worden in Arnhem uitbouwen. In het voorjaar van 2025 is de Community of Learning afgelopen. Geurken hoopt dat dan nog meer partijen zijn aangesloten. “En dat meer verenigingen het belang inzien van kaderscholing en passend aanbod. Op lange termijn hoop ik dat er meer opleidingen op dit vlak komen. Verder hoop ik dat de gemeente steeds meer zal inzetten op de preventieve waarde van bewegen voor senioren. En dat ze de koppeling met zorg en welzijn sterker in beleid verankert, zeker voor senioren in kwetsbare posities. Bewegen voor senioren verdient een structurele plek in het liefst integrale beleid.”

Tips

Wil je in jouw gemeente ook met dit thema aan de slag? Geurken geeft graag deze tips mee:

• “Waar mogelijk, zet stevig in op senioren om je voor te bereiden op de vergrijzing.
• Maak keuzes: op welke doelen focus je? Als je alles tegelijk wilt doen, verzandt je ambitie in losse acties.
• Start met een goed plan. Doe onderzoek, haal de vraag op in je gemeente.
• Richt je je op senioren in kwetsbare posities? Werf ambassadeurs uit de doelgroepen.
• Ken je inwoners. Zorg dat je aanwezig bent in de wijk, haak aan bij Achter de voordeur-trajecten, of benut de wijkstructuur.
• Vind niet opnieuw het wiel uit: er is genoeg kennis en know-how. Ontwikkel liever een netwerk zodat je de doelgroep vindt, en zorg voor kwalitatief, passend aanbod dat die mensen vervolgens opvangt.”