Bewegen & Leren (deel 2): ‘Gezonde basisschool van de toekomst’

In aflevering 2 van een drieluik over ‘bewegen en leren’ gaan we in op de ‘Gezonde basisschool van de toekomst’. Dat is een onderzoeksproject waarin vier jaar lang leerlingen worden gevolgd in hun beweegpatroon en gezondheid: welke effecten zien we bij meer bewegen en gezonde voeding in het onderwijs?

Meer bewegen in de klas: dat kost tijd, het is gedoe, het levert niks op, het is niet de verantwoordelijkheid van de school, en het past niet binnen de schooluren. Al dit soort vooroordelen kwamen voorbij in het Kenniscafé Sport Live! over ‘Bewegen en Leren’ op 12 mei in Heerlen. Maar de wetenschap én praktijk bewijzen steeds meer het tegendeel.
In artikel 1 vestigde onderzoeker Amika Singh van het project Smart!Moves de aandacht op onderzoek aan de VUMc naar de benodigde duur, frequentie en intensiteit van beweegvormen tijdens de lessen. In deze tweede aflevering komt Andrew Simons van de Gezonde Basisschool van de Toekomst aan het woord over de effecten van meer bewegen en gezonde voeding in de klas in Parkstad Limburg.

Schooldag langer maken en tonen van lef de oplossing?

Is de tijd te kort om extra beweging in de klas aan het programma toe te voegen? Denk het om: je kunt ook de schooldag verlengen en daardoor elke dag een uur voor sport en bewegen creëren. Zo doen ze het op de Gezonde School van de Toekomst in Parkstad tenminste…

Daarover vertelt Andrew Simons, projectleider van ‘De Gezonde Basisschool van de toekomst’ tijdens het kenniscafé.

Doel van dit project is te onderzoeken of kinderen een betere fysieke, emotionele en intellectuele groei doormaken als ze op de basisschool een dagritme aangeboden krijgen met voldoende onderwijstijd, sport, bewegen, spelen en aandacht voor gezonde voeding. Ook wordt onderzocht of kinderen en ouders hierdoor meer rust en minder stress ervaren en of dit bijdraagt aan een betere kwaliteit van leven. Naast deze mogelijke voordelen voor het kind wordt gekeken naar de maatschappelijke en economische voordelen op zowel de middellange als de lange termijn.

Het voor Limburg en Nederland unieke programma is een initiatief van de Onderwijsstichting Movare, de GGD Zuid Limburg, Universiteit Maastricht, Maastricht Universitair Medisch Centrum, kinderopvangorganisaties en peuterspeelzalen, in nauwe samenwerking met vele private en maatschappelijke organisaties. Aanleiding voor het project is de duidelijk slechtere gezondheidstoestand van de bevolking in Parkstad, een samenwerkingsverband van de gemeenten Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Nuth, Voerendaal, Simpelveld en Onderbanken. Tijdens het kenniscafé kwam dit nog expliciet aan de orde: het openingsartikel van De Limburger die dag was ‘Aantal Limburgers met overgewicht gegroeid’.

Half uur extra bewegen

Kinderen op de interventie-scholen bewegen dagelijks een half uur extra, buiten de lessen lichamelijke opvoeding en eventuele beweging die leerkrachten toch al in de klas doen. Doordat een flink cohort (= onderzoeksgroep) leerlingen vier jaar gevolgd kan worden, hopen de onderzoekers effecten te zien op o.a. beweegpatroon en gezondheid.

Na de 0-meting bij de start van het project eind 2015, is voorjaar 2017 de 1-meting gedaan. De resultaten worden vlak na de zomer 2017 verwacht. De onderzoekers denken niet dat er nu al duidelijke effecten te zien zijn. Wel kwamen er al snel signalen dat er minder ruzies waren, dat kinderen beter in hun vel zaten en met een betere ‘leerstand’ de middag in gingen.

Andrew Simons gelooft in de kracht van de duurzaamheid van het project. Hij heeft al vele kortlopende projecten zien mislukken. Hij wil verder komen dan alleen speldenprikjes, ook vanuit beleid. Zijn droom is leefpatronen te zien veranderen naar het maken van gezonde keuzes. Hij wil kinderen de kans geven om keuzes te maken en daarover na te denken.

Wie betaalt de rekening?

Wie zijn de belangrijkste stakeholders bij zo’n aanpak, luidt een vraag uit de zaal. “Het begint bij de leerkrachten en ouders”, betoogt Simons. “Die hebben primair contact met de kinderen. Maar om te faciliteren in de juiste randvoorwaarden, heb je bijvoorbeeld ook beleidsmakers nodig”, vervolgt hij. Als voorbeeld noemt hij het beschikbaar stellen van sportlokalen door gemeenten.

Als je als gemeente bewegen belangrijk vindt, stel dan ook sportlokalen beschikbaar

“Als je als gemeente bewegen belangrijk vindt, stel dan ook sportlokalen beschikbaar als een school meer dan het standaard aantal lessen wil aanbieden, in plaats van ze de rekening te presenteren. Laat dat geen drempel zijn voor voldoende en goed beweegaanbod!”

De aanwezige gemeenten Venlo, Roermond en Maastricht gaven aan al het mogelijke te doen om hieraan tegemoet te komen. Waarbij de gemeente Roermond de nuance maakt dat zij als gemeente niet verantwoordelijk zijn voor de scholen, maar wel voor de gezondheid van hun burgers. Vaak is er intern ook discussie tussen ambtenaren sport en gezondheid enerzijds en ambtenaren onderwijs en ruimtelijke ordening en financiën anderzijds.

Bewijsvoering steeds belangrijker

Simons wijst op het belang van bewijsvoering: “de minister van Onderwijs is samen met een delegatie van het ministerie van VWS op bezoek geweest. Zij vinden het een schitterend project, maar van eventuele rijksinvesteringen kan wat hen betreft pas sprake zijn als aangetoond is dat de aanpak werkt.”

Onderzoeker Jerome Gijselaers (OU Heerlen) vindt dit op zich logisch, maar hij bepleit ook het volgende: “Waar kijken we naar? Alleen naar effecten op leerprestaties of ook naar gezondheidswaarden en samenwerkingswaarden? Dat moet meer gebeuren!”

‘Kinderen corrigeren hun ouders op ongezond gedrag’

In de discussie met de zaal gaat het onder andere over gezonde traktaties. Ouders/kinderen die hier het goede voorbeeld in geven, worden soms uitgelachen. Sommige leerkrachten geven aan dat zij in nieuwsbrieven ouders oproepen om gezond te trakteren. Maar als dit niet gebeurt, volgen meestal geen consequenties, hoe lastig dit ook is. Er wordt dus vaak wel A gezegd, maar B gedaan. Onderzoeker Amika Singh van VUmc: “Het werkt alleen als het een regel is, en als deze ook gehandhaafd wordt.”

Andrew Simons geeft aan: “Scholen moeten duidelijk aangeven wat ze willen. Na bijna twee jaar ‘Gezonde basisschool van de toekomst’ corrigeren kinderen hun ouders op ongezond gedrag! Dat is de grootste winst.” Singh vult aan: “Over tien jaar hebben we deze discussie niet meer. We gaan een generatie opvoeden waar dit anders gaat lopen. Wij zijn de pioniers,”

Een leerkracht van een basisschool vraagt zich verwonderd af waar de deelnemende scholen de uren vandaan halen voor de extra beweging onder schooltijd? Simons: “We hebben de schooldag langer gemaakt. Want je kunt niet steeds in vijf en een half uur lesdag steeds meer activiteiten proppen. Als je echt iets wil doen, moet je de schooldag verlengen.” Neveneffect kan zijn dat de arbeidsdeelname groter wordt, omdat ouders langer kunnen werken voordat hun kind van school komt. Ook dat wordt onderzocht.

Op de slotvraag van presentatrice Hester Macrander aan de zaal wat men nodig heeft om het voorbeeld van de gezonde-schoolaanpak te volgen, luidt het eenduidige antwoord vooral: lef!

Lees meer

• Artikel 1 in drieluik ‘Bewegen en Leren’ over creativiteit bij bewegen in de les
• Artikel 3 in drieluik ‘Bewegen en Leren’ over de rol van voeding en slaap
• Veelgestelde vragen over De Gezonde School van de Toekomst
• Column sportfilosoof Guus Heijnen tijdens het Kenniscafé op 12 mei in Heerlen

Bekijk ook de videocompilatie en interviews met sprekers in deze afspeellijst op YouTube.