Bewegingsgerichte zorg: tips vanuit 18 ouderenzorginstellingen

LOC, DAZ en Kenniscentrum Sport hebben onder de noemer ‘Bewegen op de kaart’ achttien ouderenzorginstellingen begeleid in het stimuleren van bewegen voor de bewoners. Een van de belangrijkste lessen is dat ‘meer bewegen’ in elke organisatie een andere uitwerking heeft.

Achttien organisaties, achttien verschillende culturen, werkwijzen, ervaringen en belevingen. Binnen elk project stond samenwerking met bewoners, familie, vrijwilligers en uiteenlopende professionals centraal. In dit artikel delen we de opgedane kennis en ervaringen in de vorm van tips en succesfactoren, waar iedereen die betrokken is bij de ouderenzorg (professional, familielid of vrijwilliger) zijn voordeel mee kan doen.

Toegepaste stappen in het project

1. Quickscan: observeren hoe dagelijkse zorg, activiteiten, therapie, overleggen enzovoorts gaan in de dagelijkse praktijk.
2. Bruisbijeenkomst 1: gezamenlijke bijeenkomst met alle professionals, vrijwilligers, bewoners en familieleden over de uitkomsten van de quickscan en wat er goed gaat, wat beter kan. Met focus op: wat willen we veranderen?
3. Coaching on the job: helpen om stapsgewijs te veranderen. Leren van een frisse blik van buiten. Iemand die meekijkt en coacht op veranderingen op de werkvloer.
4. Bruisbijeenkomst 2: balans opmaken en verbeteringen bespreken. Terugkijken op wat goed werkt, wat werkt niet, hoe kan dat anders en bepalen wat er verder nog nodig is?

Waar kan ik zelf beginnen? Lees het Stappenplan bewegen in de ouderenzorg

Het team van LOC, DAZ en Kenniscentrum Sport heeft samen met professionals en bewoners uit de 18 ouderenzorglocaties veel geleerd en ervaringen opgedaan. Het project Bewegen op de kaart werd mede gefinancierd door FNO en Sluytermans van Loo. Alle lessen en ervaringen zijn gebundeld in de eindrapportage aan FNO en Sluytermans-van Loo. Vanuit de eindrapportage hebben wij de succesfactoren en tips gedistilleerd in dit artikel. Laat je inspireren, ga er mee aan de slag. Pas het toe in je eigen werk-wooncultuur en deel je ervaringen met je collega’s.

Bewegen zit hem in kleine dingen

Organiseer geen moeilijke en grote activiteiten, maar zoek het in dagelijks kleine haalbare doelen zoals: een van de bewoners deelt koekjes bij de koffie uit in plaats van dat de verzorger dit doet. Vergader ook niet te veel over bewegen, ga zoveel mogelijk aan de slag en maak concrete afspraken zoals bijvoorbeeld: “we gaan deze week elke dag met twee bewoners boodschappen doen” of “voordat de koffie klaar is doen we twee oefeningen aan tafel”. Evalueer per week wat wel en niet is gelukt en waarom wel/niet.

Zorg voor een stip op de horizon, korte en langere termijn

Elk project heeft een doel, vaak een doel dat verder weg ligt dan je werkzaamheden voor deze dag. Een doel is belangrijk, je stip op de horizon waar je met z’n allen aan werkt. Toch is het belangrijk om doelen kleiner te maken. Op team of afdelingsniveau, per cliënt, of voor jezelf als (zorg)professional. Een doel dat op korte termijn haalbaar is en dat ook bijdraagt aan het behalen van het verder weg gelegen doel. Een korte termijn doel behalen zorgt ervoor dat je successen behaalt, succes kunt delen en je energie krijgt van je inzet of inzet van je team.

Een selectie uit de doelen van de zorglocaties uit het project Bewegen op de kaart:

• Meer bewegingsgerichte zorg in de huiskamers/op de afdelingen
• Meer kleine ‘spel en/of muziekactiviteiten/materialen’ in de huiskamers/op de afdelingen
• Bewoners gaan vaker naar buiten
• De familie raakt meer betrokken bij de huiskamers/afdelingen en stimuleert zelf ook tot meer bewegen
• Vaker samen koken met bewoners (incl. zorg, vrijwilligers of familie)
• De ruimte binnen en/of buiten meer uitnodigend maken om te gaan bewegen
• Deskundigheidsbevordering (meer/beter) op het gebied van bewegen voor zorgverleners, vrijwilligers etc.
• Meer intergenerationeel bewegen: activiteiten samen met basisscholen

Zorg voor ruimte om te veranderen

De regels in de zorg staan vaak haaks op het ‘meer bewegen’. Bijvoorbeeld iemand met een hoog valrisico vaker laten zitten, in plaats van gericht te trainen op spierversterking. Dit vergt creativiteit en lef van mensen. De druk en de dagelijkse gang van zaken rondom de zorg krijgt vaak (logisch) voorrang. Welzijn en bewegen komen daardoor vaak op het tweede plan. Als de zorg vandaag voorrang heeft gekregen, maak dan de afspraak dat morgen welzijn/bewegen voorop staat. Geef collega’s ook de ruimte om een deel van hun zorg anders in te richten, zodat het juist zorgt voor meer bewegen. Overleg en stem af en pas je werkwijze aan. Heb lef om los te laten, te veranderen.

Start met collega’s die ‘iets’ met bewegen hebben

Veel zorgmedewerkers, maar ook vrijwilligers, nemen bewoners veel uit handen. Dit doen ze vaak uit betrokkenheid en goed willen ‘zorgen voor’. Betrokkenheid in het gesprek over hoe goede zorg ook iets anders kan betekenen dan ‘alles overnemen’ is cruciaal. Vanuit deze betrokkenheid wordt vaak sneller eigenaarschap gevoeld. Start met medewerkers of trekkers in de zorgteams die snappen hoe ‘meer bewegen’ werkt, hoe ze anderen het beste kunnen betrekken en dit vervolgens praktisch kunnen maken naar andere collega’s toe. Cruciaal is hen ook het vertrouwen te geven om hierin vaardigheden te ontwikkelen.

Kennis en scholing

Scholing, trainen of leren kan op vele manieren. Vanuit de zorgprofessionals kwam vooral naar voren dat het leren op de werkvloer het beste bij hen past. Vanuit de eigen werksituatie, met eigen bewoners en een-op-een direct aan de slag. Je kunt hiervoor een deskundige op het gebied van bewegingsgerichte zorg inschakelen (intern of extern) Denk hierbij aan de fysiotherapeut, beweegagoog of zorgmedewerker met ervaring op bewegingsgerichte zorg.

Het geeft een frisse blik wanneer iemand meekijkt in jouw werkproces. Deze persoon ziet beter welke kansen en belemmeringen er liggen om bewoners te laten bewegen. Het bij elkaar in ‘de keuken’ kijken levert bewustwording en ervaringen delen (dus ook kennis delen) op. Laat ervaringen en geleerde lessen terugkomen in het teamoverleg.

Beweging in de ouderenzorg zit in een klein hoekje.

Jolanda de Zeeuw, teamlid van het project, Kenniscentrum Sport

Wees je ervan bewust dat tijd voor bewegen er altijd moet zijn en NIET pas als er tijd over is. Als je altijd alles uit handen neemt omdat het sneller gaat, versnel je de fysieke achteruitgang bij bewoners. Dit bewustzijn vergt (extra) kennis en tijd. Tijd om je kundig te maken, tijd om je ervaringen te bespreken en tijd om je successen te delen.

Creëer unieke momenten

Met regelmatig unieke beweegmomenten blijft bewegen op het netvlies van de bewoners, familie en personeel. Dit hoeven geen grote evenementen te zijn, ze mogen natuurlijk wel opvallen. Denk hierbij ook aan mee gaan in WK, EK, Tour de France en Olympische spelen. Is er een WK voetbal, zorg dan voor allerlei voetbalactiviteiten (o.a. tafelvoetbal, schieten op goal, voetballen op de Wii). Zorg ook voor de aankleding van gangen, entree, huiskamers. De Vierdaagse van Nijmegen kan ook vanuit uw zorgcentrum plaatsvinden. Organiseer met familie en vrijwilligers je eigen wandel-4-daagse. Of doe een traploop-competitie met bijv. een stappenteller. Onder het motto “wij halen elke dag 10.000 stappen!”.

Veel geziene beweegproducten op de werkvloer

• beweegboxen of -kast met spelmaterialen (kant-en-klaar of zelf ontwikkeld)
• silverfit-toestellen (fietsen of wandelen met videoscherm)
• duofiets
• beweeg– en belevingstuinen 
• beweegtoestellen in de tuin (o.a. van Nijha, Yalp of De Fitnesstuin)
• hometrainers
• tovertafel

Tips op visie, beleid en randvoorwaardelijk

• Bewegen/actief zijn niet als apart onderwerp, maar als essentieel onderdeel van het totale zorg- en welzijnsaanbod. Verwerk en benoem dit in de visie van je organisatie, communiceer hier ook over in de informatiebrochure of website.
• Verander het proces van zorgen voor … naar zorgen dat ….
• Zorg voor continuïteit in de personele samenstelling van de werkgroepen.
• Het management faciliteert actief de veranderingsprocessen op de werkvloer.
• Geef bewoners zelf en familieleden een actieve rol in het huis. Bespreek wat je samen met bewoners en familie op kunt pakken, neem dit mee in het zorgleefplan.
• Familie betrekken door o.a. foto’s van beweegactiviteiten te delen. Je deelt op deze manier de beleving en het plezier. De familie kan er tijdens hun bezoek over praten.
• Voor de communicatie: leg nadruk op positieve gevoelens van bewegen. Zoals plezier, fit voelen, trots zijn, erbij horen en lol maken.

Effect / conclusie van het totale project

Rest natuurlijk de vraag of er in de 18 locaties die aan dit project meededen daadwerkelijk meer bewogen wordt. Dit is bewust niet kwantitatief gemeten, omdat er dan veel tijd en geld naar de meetmethodiek zou moeten gaan. De meeste locaties geven na een kwalitatieve analyse aan dat er daadwerkelijk over de hele linie meer bewogen wordt. In iedere locatie zijn bewoners aan te wijzen die daadwerkelijk meer bewegen en actief zijn.

Dit project heeft het bewustzijn aangejaagd. Heeft gezorgd voor concrete stappen. Op de meeste locaties realiseert men zich dat er ten aanzien van meer bewegen en actief zijn door bewoners nog veel uitdagingen liggen. Het gaat vooral om de verandering die elke persoon (professional, vrijwilliger of familie) kan maken in activering van de oudere bewoner. Kleine stapjes maken het begin en beginnen is het halve werk!

Meer lezen over bewegen in de ouderenzorg

• Lees hier over een starterskit dat zorgprofessionals op weg helpt om ouderen in instellingen in beweging te krijgen.
• Kijk hier naar filmpjes van zitgymnastiek voor ouderen.
• Lees hier over het belang van bewegen voor ouderen in woonzorginstellingen.
• Bekijk hier het Stappenplan Ouderenzorg.