De actieve stad Groningen: onderzoek

Healthy Ageing is de strategische visie van de gemeente Groningen op een gezond en actief leven voor haar inwoners. Deze visie bundelt bestaande en nieuwe beleidsinitiatieven, waaronder ‘de Bewegende Stad’, waarin de fysieke ruimte wordt benut om mensen uit te dagen meer te bewegen en sporten. In een reeks van 4 artikelen licht de gemeente Groningen toe hoe zij hun visie omzetten in beleid, praktijk en onderzoek, plus recepten voor de toekomst. Dit is deel 3: hoe beleid en lokale wetenschap elkaar vinden in de actieve stad.

Innovatiewerkplaats Beweegvriendelijke Inrichting Openbare Ruimte

In de provincie Groningen waren er financiële mogelijkheden voor het opzetten van innovatiewerkplaatsen. Een innovatiewerkplaats is een netwerk van bedrijven, zorg- en welzijnsinstellingen, onderwijs- en kennisinstellingen gericht op open innovatie. Het heeft het karakter van een proeftuin, waarin onderzoekers, docenten, studenten (uit mbo én hbo), bedrijven, zorg- en welzijnsinstellingen samenwerken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Daarbij draait het om innovaties van producten, processen en diensten, die daadwerkelijk geïmplementeerd worden in de beroepspraktijk en het onderwijs.
In 2015 werd een start gemaakt met de innovatiewerkplaats Beweegvriendelijke Inrichting Openbare Ruimte, waarvan het lectoraat Praktijkgerichte Sportwetenschap van de Hanzehogeschool Groningen de projectorganisatie voor haar rekening nam en waar diverse organisaties uit Drenthe en Groningen in participeren.

De inzet van de innovatiewerkplaats

In de innovatiewerkplaats zetten gemeente, wetenschap en andere betrokken partijen in op onderstaande doelen:

• Gezondheidswinst door meer sportende en bewegende mensen in wijken en openbare gebieden in de stad, met name in wijken waar kwetsbare groepen wonen en waardoor de zorgkosten (gezondheidszorg, jeugdzorg, GGZ) verlaagd worden;
• Verhogen van de leefbaarheid in wijken door de socialiserende werking van sport en bewegen;
• Gezondheidswinst door meer sportende en bewegende inwoners en toeristen in de buitengebieden en natuur, wat een positief effect heeft ten aanzien van bewegingsarmoede in de buitengebieden en de zorgkosten kan verlagen;
• Economische impact en toename van toerisme in de economisch kwetsbare buitengebieden en natuurgebieden.

Resultaten van de innovatiewerkplaats

De eerste twee jaar heeft de innovatiewerkplaats veel positieve en diverse resultaten behaald:

• Diverse projecten hebben in de gemeente Groningen geleid tot realisatie van nieuwe beweegplaatsen in de stad en herinrichting van de binnenstad en diverse wijken. In het deelproject met de provincie Drenthe is een fietsapp ontwikkeld en gebruikt tijdens de fiets 4-daagse. Er is actief bijgedragen aan de realisatie van een fietssnelweg Groningen-Assen.
• Bij onderzoeksactiviteiten zijn naast de lector ook docent-onderzoekers, een postdoc en studenten betrokken.
• Beweegvriendelijke Inrichting Openbare Ruimte is het thema van enkele Communities of Practice en een component in diverse opdrachten en projecten binnen de opleidingen van Sportstudies.
• Samen met elf bedrijfspartners heeft de werkplaats een Cycling Lab opgericht.
• Het nieuwe op Healthy Ageing gebaseerde gezondheidsbeleid van de stad Groningen heeft focus op de fysieke omgeving en biedt veel doorgroeimogelijkheden en inzet van studenten vanuit bachelors en de master Healthy Ageing Professional.
• Het is gelukt om het thema Beweegvriendelijke inrichting openbare ruimte opgenomen te krijgen in het provinciale sportbeleid van Groningen 2016-2019.

Onderzoek naar de praktijk van de Bewegende stad

De innovatiewerkplaats was een mooie vorm van samenwerking, waarin gemeente en wetenschap veel van elkaar hebben geleerd. Daar werd de basis gelegd voor toekomstige samenwerking tussen beleid, praktijk en onderzoek. In de praktijk werd dat onder andere tastbaar in de vorm van studenten van de Hanzehogeschool Groningen, die verschillende projecten van de gemeente Groningen hebben onderzocht.

De studenten concentreerden zich op 3 projecten die Groningen sport- en beweegvriendelijker moeten maken: Outdoor Fitness Reitdiep (outdoor fitnessapparaten), Hunze van Starkenborgh (sport- en speelvoorzieningen) en Oosterkade (multifunctionele sport- en speelplek). In de monitoring van deze projecten onderzochten de studenten of de vernieuwde inrichting van de openbare ruimte daadwerkelijk uitnodigt tot meer bewegen, sporten en spelen. Daarbij keken ze naar de mate waarin de voorzieningen werden gebruikt, wie de gebruikers zijn en hoe tevreden de gebruikers zijn over de vernieuwde voorzieningen.

Conclusies van monitoring

De onderzoeksresultaten van de Hanzehogeschool van de drie onderzochte projecten bevestigen dat de vernieuwde inrichting uitnodigt tot frequenter sporten, bewegen en/of spelen. Een aantal conclusies en lessons learned:

• De vernieuwde inrichting van Reitdiep en Oosterkade is positief ontvangen. Er zijn niet direct meer bewoners gaan bewegen (want dat deden ze al) maar de vernieuwde inrichting van deze locaties nodigt de actieven wel uit tot frequenter sporten, bewegen en/of spelen.
• Bij de totstandkoming van nieuwe inrichting zijn burgerinitiatieven en burgerparticipatie door wijkbewoners van groot belang voor het uiteindelijke gebruik van en de tevredenheid over de locatie. Aandachtspunt in dit proces blijft het betrekken van alle burgers (ook inactieven) uit de gehele wijk.
• Naast burgerparticipatie is de samenwerking van verschillende organisaties in de gemeente van toegevoegde waarde geweest.
• Hoewel de investering in de locaties niet overal even groot was, heeft dit geen invloed op het gebruik en de tevredenheid.
• Het effect om meer mensen te laten bewegen door een meer beweegvriendelijke inrichting van de openbare ruimte is het grootst in wijken met een lage sociaal economische status (SES).

Hoewel de openbare ruimte als grootste sport- en beweegaccommodatie van Nederland veel potentie heeft, is nog weinig onderzoek gedaan naar het gebruik en de succesfactoren. Om de openbare ruimte ook in de toekomst nog meer van waarde te laten zijn, is het zinvol om meer structureel onderzoek te doen naar het gebruik van de openbare ruimte.

Voortzetting samenwerking gemeente en wetenschap

De positieve ervaringen met de innovatiewerkplaats én met de monitoring van de Groningse projecten, heeft de gemeente Groningen en de Hanzehogeschool Groningen doen besluiten hun samenwerking voort te zetten. In 2017 heeft de innovatiewerkplaats voor Bewegen in de Openbare Ruimte daarom een vervolg gekregen onder de naam KennisLab BIOR Noord. Dit betreft een samenwerkingsovereenkomst met verschillende partijen met als gezamenlijke ambitie: jong en oud verleiden zich te bewegen in de grootste buitensportaccommodatie van Noord Nederland.

Het KennisLab wil verbinden, experimenteren, innoveren, kennis vergaren en verspreiden. Eén van de werkvormen is het organiseren van kennissessies op het gebied van openbaar water, openbaar groen en de Omgevingswet. Daarnaast geven gemeente en wetenschap samen invulling aan een zogenoemde Publieksacademie Beweegvriendelijke Openbare Ruimte voor burgers en maken ze een start met diverse experimenten.

Van onderzoek terug naar beleid

De betrokkenheid van de lokale wetenschap en het onderzoek dat zij doen, is van grote waarde voor de toekomstige beleidsvorming in de gemeente Groningen. Om alle kansen te benutten om de openbare ruimte beweegvriendelijker te maken, is inzicht in processen en effecten onmisbaar. In overleg met de provincie Groningen gaat de Hanzehogeschool daarom verdiepingsonderzoek doen naar verschillende beweegprojecten in de openbare ruimte. Die inzichten helpen beleidsmakers immers hun plannen aan te scherpen en bij te stellen. En: om uiteindelijk nog meer Groningers in beweging te krijgen in hun stad en provincie.

Dit artikel is onderdeel van een reeks over Healthy Ageing: de strategische visie van de gemeente Groningen op een gezonde leefstijl voor haar inwoners, waarin de fysieke ruimte wordt benut voor meer bewegen en sporten.