Eenzame senioren: de rol van bewegen (praktijk)

Voor het stoppen van vereenzaming is een gezamenlijke aanpak nodig. De primaire verantwoordelijkheid bij het aanpakken van dit probleem ligt bij gemeenten. Lokaal – in de wijk, in de straat, bij de deur en achter de voordeur – kun je het verschil maken. Het inzetten van beweeginterventies kan een belangrijke rol spelen bij het terugdringen van eenzaamheid. In dit artikel geven we beleidsmakers en professionals daarvoor handvatten en inspiratie.

Eenzaamheid is een maatschappelijk probleem dat veel senioren ervaren. Meer dan 1 miljoen Nederlanders voelen zich sterk eenzaam. Eenzaamheid is het missen van een hechte, emotionele band met anderen en gaat gepaard met kenmerken als negatieve gevoelens van leegte en lichamelijke of psychische klachten. Sport en bewegen kunnen helpen bij het terugdringen van eenzaamheid. Het is een manier om (nieuwe) mensen te ontmoeten, sociale contacten op te doen en onderdeel te zijn van een groep.

Van integraal gemeentelijk beleid…

Eenzaamheid is een omvangrijk en domeinoverstijgend vraagstuk. Lokaal houden verschillende partijen – gemeente, ouderenorganisaties, zorginstellingen, sportverenigingen en ondernemers – zich hiermee bezig. Binnen de gemeente is het belangrijk om samenwerking te zoeken met collega-beleidsmakers uit het sociaal domein, waaronder sport, zorg en welzijn. Elk domein kan een bijdrage leveren aan het voorkomen en terugdringen van eenzaamheid. Ga samen aan de slag om je doel en doelgroep(en) te bepalen, een aanpak te kiezen en te kijken welke (uitvoerings)partners daarbij passen.

Deze instrumenten kunnen inspiratie bieden:

• De app Wegwijs Aanpak Eenzaamheid biedt ondersteuning
• Lees de Handreiking lokale aanpak van eenzaamheid
• Voorbeeld: de gemeente Leiden heeft de beleidskaders sport en gezondheid gebundeld

…naar samenwerking op uitvoer in de wijk

Zodra je in gemeentelijk beleid de samenwerking hebt gevonden met verschillende domeinen, is de volgende stap om een lokale coalitie te vormen. Hierin betrek je lokale uitvoeringspartners – sociaal wijkteam, ouderenorganisaties en sport- en beweegaanbieders – bij de ontwikkeling van de uitvoering van het beleid. Een buurtsportcoach kan een verbindende rol spelen en heeft contacten met sport- en beweegprofessionals, cultuurcoaches en zorg- en welzijnsprofessionals.

Deze tools en voorbeelden helpen bij het opzetten van een lokale coalitie:

• Toolkit lokale coalitie 
• Video over de rol van de beweegmakelaar in Doetinchem
• Artikel over Samen aan de slag – breng senioren in beweging
• Alle instrumenten op een rijtje: van aanpak, signalering tot uitvoering

Erkende sport- en beweeginterventies

Een sport- en beweeginterventie kan een positieve bijdrage leveren aan het voorkomen van eenzaamheid. Een aantal interventies is door professionals beoordeeld in het erkenningstraject. Dit noemen we ‘erkende interventies’. Deze zijn goed uitgewerkt en hebben zich in de praktijk bewezen. Hieronder lichten we een aantal interventies uit. 

Sociaal Vitaal (in Kleur)

Sociaal Vitaal is een beweeginterventie waarbij specifiek aandacht wordt besteed aan het trainen van sociale vaardigheden. Ook is met subsidie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu en in samenwerking met de Netwerkorganisatie van Ouderen met een Migratieachtergrond de variant Sociaal Vitaal in Kleur ontwikkeld. Sociaal Vitaal in Kleur is een cultuurspecifieke variant van Sociaal Vitaal en afgestemd op uiteenlopende groepen senioren met een niet westerse migratieachtergrond. Deze interventie is als ‘eerste aanwijzingen voor effectiviteit’ beoordeeld. 

Andere erkende interventies

De interventies Denken en Doen, GoldenSports, Body-Mind Fit met Aikido besteden daarnaast aandacht aan het creëren van een positieve sociale omgeving en het stimuleren van de sociale interactie tussen deelnemers. Body-Mind Fit is beoordeeld als ‘Goed beschreven’ en GoldenSports en Denken en Doen als ‘Goed onderbouwd’.

In de database Sport- en beweeginterventies vind je interventies die in de praktijk al succesvol zijn gebleken en die kunnen aansluiten bij jouw situatie en behoeften van doelgroep. In de databank Effectieve Sociale Interventies van Movisie vind je de sociale interventies.

Praktijkvoorbeelden van gemeenten die erkende interventies inzetten

Sociaal Vitaal Westerwolde

Gemeente Westerwolde ontwikkelde een visie op veroudering en bestrijding van eenzaamheid in samenhang met het lokale gezondheidsbeleid. Zo werd het thema eenzaamheid verweven in twee beleidsdomeinen en ontstonden er nieuwe kansen, meer integraliteit en commitment, vertelt Ineke Raukema (projectleider Sociaal Vitaal). Ook werd het makkelijker om een gezamenlijk budget in te zetten, waardoor Sociaal Vitaal in meerdere kernen van Westerwolde kon worden uitgerold.

Ineke geeft aan dat het succes van hun lokale aanpak vooral zit in het gedeelde projectleiderschap met de welzijnsorganisatie. “Zo werk je vanaf het begin aan implementatie. En je versterkt elkaars netwerk. Dat zorgt ook voor een grotere slagingskans van het project.” De gemeente helpt bij de borging van de nieuwe beweeggroepen door de zaalhuur laag te houden. Daardoor zijn drie van de vier beweeggroepen zelfstandig doorgegaan. De vierde is ondergebracht bij de gymnastiekvereniging.

Een stadsbrede aanpak in Lelystad

De gemeente Lelystad heeft een stadsbrede aanpak voor Een tegen Eenzaamheid en ziet bewegen als middel om eenzaamheid te verminderen onder alle leeftijden. “Bewegen is gezond, verbroedert, geeft zelfvertrouwen en maakt gelukkig. Al deze aspecten zijn bij een persoon met eenzaamheid in mindere mate aanwezig. De gemeente werkt lokaal intensief samen met onder andere het sportbedrijf, zorginstellingen en cultuur. Ook proberen zij bedrijfsleven erbij te betrekken om eenzaamheid onder hun werknemers te voorkomen”, vertelt Paula Walter, sportregisseur senioren & zorg van Sportbedrijf Lelystad.

Paula geeft aan dat iedere organisatie een andere rol heeft in de aanpak. “De zorg- en welzijnsorganisaties hebben contact met bewoners, signaleren of iemand eenzaam is en verwijzen door naar onze sport- en beweegactiviteiten. Deze activiteiten zijn gebaseerd op de wensen en behoeften van senioren, waardoor wij ervoor hebben gekozen om te werken met interventies zoals Sociaal Vitaal, GoldenSports, De Derde Helft en OldStars.”

Aanpak gemeente Dordrecht: het gaat om het totaalplaatje

Voor het terugdringen van eenzaamheid werkt het sociaal domein in de gemeente Dordrecht samen en is valpreventie een van de uitgangspunten. Dordrecht zet met de interventies GoldenSports en Vallen Verleden Tijd in op bewegen als middel om zowel sociale contacten te maken en onderhouden als lichamelijk en mentaal fit te worden en blijven. 

Helma Seelen, senior-beleidsmedewerker zorg en ondersteuning: “Een van onze succesfactoren is de samenwerking met de fysiotherapeuten, die verenigd zijn in Fysiodordt, en de valpreventieprogramma’s verzorgen. Zij kijken naar het totaalplaatje en niet alleen naar fysiek fit of het tegengaan van eenzaamheid.”

De rol van het lokale netwerk is erg belangrijk, zegt Helma. “Elke organisatie draagt zijn steentje bij en heeft een specifieke taak om de sociale participatie van senioren te verbeteren. Het sociale wijkteam en de praktijkondersteuner van de huisarts signaleren en verwijzen naar de fysiotherapeut. De bibliotheek biedt cursussen aan om senioren digitaal vaardig te maken en basisscholen verzorgen activiteiten in zorginstellingen.”

Meer lezen

• Landelijk en lokaal beleid rond eenzaamheid een bewegen
• Bewegen als middel tegen eenzaamheid bij alleenstaande senioren met fysieke beperkingen
• E-book zelfredzaamheid met tips en voorbeelden om sport en bewegen in de praktijk in te zetten
• Factsheet Effecten van bewegen voor senioren