Feiten en cijfers: in hoeverre loont elektrisch fietsen?

Steeds meer mensen hebben een elektrische fiets. Het RIVM publiceerde begin 2023 een factsheet over wie een elektrische fiets gebruikt en met welk doel. Wat zijn de effecten van het fietsen op de elektrische fiets? Lees erover in dit artikel.

Hoeveel mensen fietsen elektrisch?

De factsheet Elektrisch fietsen in Nederland van het RIVM laat zien dat 23% van de fietsers van 12 jaar en ouder alleen een elektrische fiets gebruikt en 6% zowel een elektrische- als een niet-elektrische fiets^[1]. De elektrische fiets wordt vaker gebruikt bij toenemende leeftijd, afnemend opleidingsniveau en afnemende stedelijkheid. Tussen 2013 en 2019 groeide het elektrische fietsgebruik onder gebruikers tussen de 12-50 jaar sterk^[2]. Ook gebruiken mensen met een aandoening, (ervaren) lichamelijke beperking en matig of ernstig overgewicht vaker de elektrische fiets. Onderstaande figuur toont dat de elektrische fiets het meest wordt gebruikt om winkels, vrienden of andere bestemmingen te bezoeken. Daarna volgt het maken van fietstochten en woon-werkverkeer^[1].

Ook is gekeken naar de redenen waarom mensen de elektrische fiets gebruiken. De resultaten hiervan zie je in onderstaande figuur. De belangrijkste reden – ‘om makkelijker te fietsen’ – lijkt samen te hangen met fitheid en gezondheidsklachten. Uit de analyse van het RIVM blijkt onder meer dat ouderen, mensen met een lichamelijke beperking of mensen met een langdurige aandoening relatief vaak deze reden opgeven^[1].

Wat zijn de effecten van elektrisch fietsen?

Fietsen heeft verschillende positieve effecten, zoals is te lezen in het artikel over de waarde van fietsen in Nederland. Ondanks de toenemende populariteit van elektrisch fietsen is nog niet veel onderzoek gedaan naar de effecten van elektrisch fietsen^[3]. Het is daarom nog niet mogelijk om een vergelijking te maken tussen de waarde van elektrisch- en niet-elektrisch fietsen. Wel is een en ander te zeggen over de effecten van elektrisch fietsen naar aanleiding van de reeds bestaande onderzoeken.

Gezondheidseffecten

Fysieke activiteit

Fietsen zet je hele lichaam aan het werk en is daarom goed voor de gezondheid. Elektrisch fietsen kan zowel positief als negatief bijdragen aan gezondheid, ten opzichte van niet-elektrisch fietsen. Verschillende onderzoeken laten zien dat elektrisch fietsen bijdraagt aan een verbetering van verschillende fysiologische reacties, zoals hartslag, zuurstofopname en het aantal MET (de hoeveelheid energie die een bepaalde inspanning kost, vergeleken met de hoeveelheid benodigde energie in rust)^[4,5]. Dit lijkt gepaard te gaan met matige intensiteit.

Wel is het zo dat deze fysiologische reacties op de elektrische fiets lager zijn dan op de niet-elektrische fiets^[4,5]. Zodra iemand langer en/of meer fietst met de elektrische fiets dan voorheen op een gewone fiets, kan dit een positief gezondheidseffect opleveren. Maar zodra iemand de niet-elektrische fiets inruilt voor een elektrische fiets en dezelfde afstand blijft fietsen als voorheen, vermindert het inspannings- en activiteitenniveau en is het gezondheidseffect minder^[4-6].

De beweegrichtlijnen geven aan dat beweging tenminste matig intensief moet zijn voordat die gezondheidsvoordelen oplevert, zoals het voorkomen van verschillende chronische aandoeningen zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en verschillende soorten kanker^[7]. Het gebruik van een elektrische fiets is dus vooral te stimuleren als mensen hierdoor meer bewegen dan dat ze zouden doen zonder elektrische fiets. Als de elektrische fiets door mensen met een goede conditie wordt gebruikt om sneller te kunnen fietsen, levert dat geen gezondheidsvoordelen op^[4-6]. 

Ongelukken

De hoeveelheid fietsers in Nederland leidt steeds vaker tot ongelukken – en soms zelfs met dodelijke afloop, zo blijkt uit cijfers uit 2022^[8-10]. Het merendeel van de verkeersdoden bestaat uit mensen die deelnamen aan het verkeer op de fiets, en dan met name ouderen en mensen met een elektrische fiets^[8]. De meeste fatale fietsongelukken komen door een aanrijding met een voertuig; dat waren er in 2022 meer dan in 2021^[11]. Elektrische fietsers hadden in 2022 een twee keer zo grote kans op een eerstehulpbezoek dan slachtoffers op een niet-elektrische fiets, blijkt uit cijfers van Veiligheid NL.

Toch zijn andere studies niet eenduidig over het ongevalsrisico van de elektrische fiets ten opzichte van de niet-elektrische fiets. Het feit dat elk jaar meer mensen een elektrische fiets gebruiken, kan simpelweg leiden tot meer ernstige ongevallen, maar voldoende bewijs hoeveel groter het risico is ontbreekt nog^[12,13].

Effecten op mentale gezondheid

Er is nog weinig onderzoek gedaan over wat elektrisch fietsen specifiek betekent voor mentale gezondheid. We weten dat sport en bewegen over het algemeen positieve effecten hebben op de mentale gezondheid. Lees meer in dit artikel: De effecten van sport en bewegen op mentale gezondheid.

Sociale effecten

Ouderen of mensen met een beperking – die zonder elektrische ondersteuning niet (goed) kunnen fietsen – hebben met een elektrische fiets meer bewegingsvrijheid. Het houdt hen maatschappelijk actief. Ook stelt een elektrische fiets ouderen langer in staat om, bijvoorbeeld gezamenlijk, fietstochten te ondernemen. Dat heeft positieve effecten zoals meer sociale contacten, verbondenheid en participatie, wat kan zorgen voor minder eenzaamheid en een betere zelfredzaamheid^[6].

Milieueffecten

De resultaten van studies over welke vervoermiddelen worden vervangen door een elektrische fiets lopen uiteen. Sommige studies laten zien dat de elektrische fiets vooral als vervanger voor de niet-elektrische fiets dient^[6,15]. Andere studies laten zien dat juist vooral autotripjes worden vervangen door de elektrische fiets^[6,16]. Vervangt iemand de auto door de elektrische fiets, dan maakt dat de impact op het milieu kleiner^[4,14]. Volgens Milieu Centraal stoot een elektrische fiets per kilometer ruim 60 keer minder CO₂ uit dan een benzineauto^[17].

Het precieze milieueffect is dus afhankelijk van welk vervoermiddel wordt vervangen door de elektrische fiets. Gaat iemand nu met de elektrische fiets naar de supermarkt in plaats van met de auto, dan is het positieve effect op het milieu groter dan als voor dit ritje eerst een niet-elektrische fiets werd gebruikt.

Financiële effecten

De elektrische fiets vergeleken met de auto goedkoper in de kosten per maand, zoals is te zien in figuur 3. De niet-elektrische fiets is echter nog goedkoper^[17]. Een van de bezwaren voor het aanschaffen van een elektrische fiets is dan ook de kosten^[19]. Bij de elektrische fiets komen er naast onderhoudskosten en aanschafkosten ook kosten bij voor het opladen, storing in de elektronica en vervanging van de accu^[18].

Conclusie

Als iemand meer en/of langer gaat fietsen door het gebruik van een elektrische fiets, dan is dit zeker de moeite waard om te stimuleren. Het levert dan voor het individu positieve gezondheidswinst op. Aan de andere kant: als iemand de elektrische fiets pakt voor dezelfde afstanden en/of kleinere afstanden dan wat diegene met een gewone fiets aflegde, dan gaan het activiteitenniveau en de gezondheidsvoordelen omlaag. Ook geldt dat er milieuvoordelen zijn zodra iemand de auto vervangt door een elektrische fiets.

Over het algemeen geldt dus dat een elektrische fiets goed is in te zetten voor specifieke doelgroepen die baat hebben bij elektrische ondersteuning om meer te bewegen. En bijvoorbeeld in actief transport voor iedereen als de auto wordt vervangen door de elektrische fiets^[4,20].