Gaming en gamification toepassen in de praktijk: successleutels en tips 

Gamen, dat is toch iets van stilzittende tieners op donkere zolderkamers? Nee, zo klonk het op het kennisevent Esports, Gaming en Gamification (EGG) op 4 oktober 2022. Je kunt er juist allerlei groepen mee bereiken om bewegen te stimuleren. Wat is EGG precies? Welke kansen biedt het voor de lokale sport- en beweegwereld? En vooral: hoe ga je hier in de praktijk mee aan de slag?

Allereerst: EGG, waar gaat het over? Esports betekent het professioneel competitief spelen van videogames zoals FIFA. Gaming slaat meestal op het recreatief spelen van games, waaronder beweeggames zoals Pokémon Go. Serious (beweeg)games draaien niet zozeer om vermaak, maar om specifieke doeleinden. Een voorbeeld is een schaatsgame waarbij ouderen hun balans trainen. Gamification is het gebruiken van spelelementen in een niet-spel setting zodat een activiteit leuker wordt. Denk aan beweegapps waarin je door stappen te zetten punten verzamelt en je vrienden ‘verslaat’. 

Bruikbaar in allerlei settings

Vooral gaming en gamification bieden kansen om bewegen in de wijk te stimuleren, al heeft ‘games-professor’ Ben Schouten van de TU Eindhoven het liever over ‘playification’. “De kracht van gaming en gamification schuilt in de motiverende spelelementen. Je krijgt bijvoorbeeld feedback met geluiden of lampjes, doorloopt levels en ziet je progressie. Ook sociale mogelijkheden maken games aantrekkelijk, zoals chatten of samenspelen met anderen.” Dit alles verhoogt de intrinsieke motivatie. Bovendien zijn games laagdrempelig, dus kun je ze in allerlei settings gebruiken. “Alles kan een speelveld zijn.”

Daarom worden gaming en gamification steeds meer ingezet door bijvoorbeeld scholen, zorginstellingen, sportaanbieders en buurtsportcoaches. Dat gebeurt op allerlei manieren. Zo kun je de motiverende spelelementen gebruiken in het bewegingsonderwijs. Je kunt (beweeg)game-toernooien op sportverenigingen of gamedagen in het woonzorgcentrum organiseren, of een interactieve beweeggame op een jongerenevent aanbieden. Ook kun je als buurtsportcoach met beweegapps activiteiten en buitenspelen interessanter maken. Bovendien komen er steed meer EGG-mogelijkheden in de openbare ruimte, zoals oplichtende traptreden en QR-jog-routes door de stad.

Voor iedereen een game die werkt

Volgens Carla Scholten, oprichter van Embedded Fitness, bestaat er voor iedereen een game die werkt. “De beste game verschilt per groep. Zo willen kinderen vooral spektakel, ‘fun’ en sociaal contact. Ouderen gaat het meer om beleving en herkenbaarheid; zij gaan bijvoorbeeld liever ‘virtueel fietsen’ door hun eigen stad. En volwassenen zijn dol op data: hoe hard ga ik? Dus stem je aanbod af op de doelgroep.” 

Dat je games zo goed kunt afstemmen op de gebruikers, maakt bovendien allerlei doeleinden mogelijk. Denk aan mensen die thuis hun fysio-oefeningen met een motiverende app of game uitvoeren. Of parkinsonpatiënten die thuis een digitaal bordspel spelen dat motorische handelingen vraagt, waarna het spel data naar de arts opstuurt. En wat dacht je van kinderen met een beperking die hun motoriek trainen bij een interactieve beweegmuur?

Aansluiten op leefwereld

Met games kun je dus goed aansluiten op de leefwereld van mensen – en dat biedt kansen om bewegen te stimuleren. Ayla Schwarz, onderzoeker bij Wageningen University, vertelt: “Zo gaan veel kinderen minder bewegen als ze naar de middelbare school gaan. De uitdaging voor deze groep is: hoe verweven ze bewegen in hun dagelijks leven? Gaming is daarom een goede ingang; dat doen ze al.”

Ook Nolan Noordzij ziet die kracht van games om specifieke groepen te bereiken en activeren. Hij is combinatiefunctionaris esports bij de gemeente Rotterdam en oprichter van House of Esports. “Denk aan kinderen die opgroeien in armoede. Veel games kunnen gratis gespeeld worden. Ook kan zo’n game juist iets zijn wat ze al wél kunnen. Daardoor betrek je ze gemakkelijker.” Zelfs als games niet direct uitnodigen tot bewegen, kun je ze inzetten om mensen te laten bewegen. Noordzij: “Ik zeg weleens tegen kinderen: als jij beter wilt worden in Mario, moet je fit zijn. Dat werkt, want je doet aanspraak op hun behoeften en verlangens zonder dat je bewegen geforceerd toevoegt.”

Social skills

Met slimme inzet van gaming en gamification kun je dus bewegen stimuleren, maar dat is niet het enige. Ben Schouten: “Het draait bijvoorbeeld ook om het creëren van sterke en veilige communities. Gamen is sociaal en verbindt. Dat geldt niet alleen voor de jeugd; zo blijken we met games eenzaamheid onder ouderen te kunnen verminderen.” 

Naast bewegen, ontspannen en plezier maken, levert gaming nog meer op, ziet ook buurtsportcoach Paulien Kok van Stichting De Schroef. “Tijdens het gamen en bewegend leren ben je actief met anderen bezig. Bovendien ontwikkel je talenten en train je social skills, zoals samenwerken, en digitale vaardigheden. En dat alles helpt ook bijvoorbeeld later bij de studie.” 

Beginnen met de juiste vragen

Veel voordelen dus, en legio opties. Maar als je gaming wilt inzetten in de praktijk, hoe pak je dat aan? Bedenk allereerst wie je doelgroep precies is en wat je wilt bereiken. Wil je mensen meer laten bewegen of ze ook iets laten leren? Ga in gesprek met mensen om hun behoeften en drempels te ontdekken en denk na over praktische zaken. Hoe ga je het initiatief communiceren richting de doelgroep? Wie begeleidt bij de beweeggame? Zo blijkt passende begeleiding extra belangrijk voor mensen met een beperking.

Bedenk ook hoe je de inzet van gaming en gamification financieel haalbaar maakt. Want ja: gratis is het niet. De kosten verlaag je door samen met andere organisaties een beweeggame te kopen. Een verplaatsbare game kun je rouleren. Staat de game op een vaste locatie of zet je samen een hal op? Deel de ruimte of onderzoek andere exploitatiemogelijkheden, zoals verhuur voor kinderfeestjes. Ook kun je een uitleenbibliotheek opzetten.

Een andere uitdaging rondom de financiering: vaak willen gemeenten of fondsen data over de langetermijneffecten voordat ze investeren in EGG, terwijl die data er nog beperkt zijn. Dat vraagt dus om durven experimenteren. Het kan wel helpen om ook de andere waarden van gamen te benadrukken, zoals ontmoeten, ontspannen, leren. Zo kun je soms ook weer andere fondsen aanspreken.

Kennis en kunde

Houd ook rekening met de houding, kennis en ervaring van de betrokken professionals. Ayla Schwarz van de Wageningen University & Research onderzocht gamification in het beweegaanbod van buurtsportcoaches. “Sommige buurtsportcoaches vinden zichzelf niet technisch of hebben te weinig know-how: wat is er mogelijk, hoe vind ik het? Er worden zeker dingen uitgeprobeerd, maar dat is vaak kortdurend. Daarom is kennisdeling en training belangrijk.” 

Bovendien is er een spanningsveld: zo vragen inwoners wel om EGG-initiatieven – kunnen we eens die app proberen of dat spel doen? – maar zijn beweegprofessionals soms huiverig. Eén buurtsportcoach vertelt: “Niet al mijn collega’s delen mijn enthousiasme voor games. Ze weten niet wat ze ermee kunnen of zijn bang dat iedereen nog meer achter een schermpje verdwijnt.” Het delen van inspirerende praktijkvoorbeelden helpt om de beeldvorming over gaming te veranderen. Volg daarom professionals en organisaties die al meer doen met EGG. In de woorden van Carla Scholten: “Verander bedreigingen in een kans.”

Multiplayer

Een laatste successleutel die telkens opduikt? Werk samen. Zo maak je initiatieven niet alleen financieel haalbaar, je benut ook elkaars kennis, bereik en netwerk. Geschikte samenwerkingspartners zijn bijvoorbeeld sportaanbieders, scholen, welzijnsorganisaties, bibliotheken, zorginstellingen en gemeenten. Ook buurtsportcoaches zijn geweldige schakels in de wijk. Maar: gooi niet zomaar een idee of app over de schutting. Ga in gesprek. Leeft het onderwerp? Wat doen mensen er al mee en wat weten ze?” Zorg voor trekkers van het project en creëer draagvlak, zodat alles niet afhangt van het enthousiasme en de kennis van één persoon of partij.

Dat samenwerking werkt, benadrukt ook buurtsportcoach Paulien Kok. Zij onderzocht met haar collega’s de mogelijkheden van serious gaming en interactief bewegen in de gemeente Heusden. “Wij zijn met acht lokale partners een samenwerking gestart. We organiseerden gaming experiences om professionals en inwoners kennis te laten maken met games. Na positieve reacties zijn we nu bezig om gaming in het huidige aanbod van de projectpartners te verweven en nieuw aanbod te creëren, zoals esportsevents bij sportclubs en gamecafés die zijn gekoppeld aan maatschappelijke thema’s.” Kortom, wil je aan de slag met EGG? Dat vraagt om een multiplayer setting!

Meer informatie

Voor meer informatie en vragen: Dion Bulkens, specialist Esports, Gaming en Gamification bij Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Dit artikel is ook verschenen in het vakblad SPORT Bestuur en Management (november 2022).