Spring naar content

Goede implementatie bepaalt impact beweeginterventie 45-plussers

Er komen steeds meer geluiden dat bewegen positieve effecten heeft op de cognitieve gezondheid van volwassenen en ouderen. Hoe zorg je als gemeente/buurtsportcoach of andere uitvoerder van een interventie/aanpak dat de lokale uitvoering succesvol is? In opdracht van de Hersenstichting deed Kenniscentrum Sport samen met Mulier Instituut onderzoek. We lichten hier de belangrijkste werkzame elementen en strategieën voor implementatie toe.

Bekijk hier het volledige onderzoeksrapport.

Bewegen voor gezonde hersenen

De levensverwachting stijgt. Omdat cognitieve achteruitgang veel te maken heeft met hogere leeftijd, wordt het belangrijker om te kijken op welke manieren we dat kunnen beperken. De Gezondheidsraad concludeert dat langdurend (cohort) onderzoek sterk bewijs levert dat er een verband is tussen mate van bewegen en het risico op cognitieve achteruitgang. Bij mensen met dementie is er sprake van ernstige cognitieve achteruitgang. Op dit moment wordt verder onderzocht hoeveel en hoe iemand moet bewegen, en welke processen in lichaam en hersenen kunnen helpen bij behoud van betere cognitie. Voldoen aan de nieuwe beweegrichtlijnen, met duur- en krachttraining, is een goed uitgangspunt om het risico op snelle cognitieve achteruitgang te verkleinen.

Overigens: effecten van bewegen beperken zich niet tot cognitieve effecten, ook fysiek functioneren wordt gestimuleerd door bewegen. De tips voor implementatie in dit artikel gelden daarom ook voor interventies die gericht zijn op fysieke gezondheid.

Focus op implementatie naast effectiviteit

REAIM model
REAIM model (klik voor vergroting)

Als je maatschappelijke winst (impact) wilt bereiken door met interventies meer mensen duurzaam aan het bewegen te krijgen, is het niet alleen belangrijk te kijken naar de effectiviteit van een interventie. Ook de implementatie, de wijze van uitvoering, in de brede zin van het woord, is daarbij belangrijk.

Het zogenaamde RE-AIM model geeft overzichtelijk weer welk soort elementen bijdragen aan impact van gezondheidsbevorderende interventies. Als een of meerdere aspecten uit dit model niet goed worden aangepakt, heeft de interventie op maatschappelijk niveau geen of (te) weinig impact.

Hier moet een effectieve beweeginterventie aan voldoen

Kort gezegd moet de uitvoering van een effectieve interventie voldoen aan de volgende voorwaarden om impact te creëren:

  • Reach (bereik): effectief bereik van de gespecificeerde doelgroep
  • Adoptie: organisaties en begeleiders zijn bereid en in staat om het programma goed uit te voeren
  • Implementatie: inhoud en uitvoering van het programma stimuleren de doelgroep tot deelname en het programma wordt uitgevoerd zoals bedoeld
  • Maintenance (borging):
    • een programma kan langdurig uitgevoerd worden (borging interventie)
    • deelnemers zijn in staat hun beweeggedrag duurzaam te verbeteren (borging beweeggedrag)

Evidence en practice based

Om een zo breed mogelijk beeld te krijgen, hebben we in het onderzoek voor de Hersenstichting gebruik gemaakt van informatie uit onderzoek en de praktijk. En daarbij zowel de doelgroep, interventie-eigenaren en – uitvoerders, en experts aan het woord gelaten. Die input hebben we voor de verschillende implementatie-aspecten ‘vertaald’ in: wat zijn belangrijke elementen om mee te nemen (werkzame elementen), en hóe kun je daar mee aan de slag (strategieën).

Welke 45-plussers bewegen te weinig en waarom?

We hebben ons in het onderzoek gericht op de (groepen) 45-plussers die structureel weinig bewegen. Factoren die samenhangen met weinig bewegen kunnen we onderverdelen in drie groepen:

  • fysieke beperkingen als chronische aandoeningen en hoge leeftijd;
  • mentale beperkingen als angsten en ggz-problematiek, met als speciale vorm van beperking gebrek aan motivatie;
  • beperkingen in randvoorwaarden als gebrek aan tijd en geld, en woonlocatie.

Verschillende belemmeringen vragen om verschillende benaderingen en stakeholders om mensen te bereiken en te begeleiden.

Tips en strategieën om een interventie succesvol te implementeren

Het rapport gaat in op een groot aantal werkzame elementen, en welke strategieën je daar bij kunt hanteren. Hieronder staan tips om een interventie succesvol te implementeren. Ze zijn belangrijk voor aanbieders van interventies, maar ook voor beleidsmakers en financiers die meebeslissen over inzet en financiering van interventies. Een aantal elementen is belangrijk bij verschillende aspecten van implementatie.

Netwerk met belanghebbenden

Zo is in het algemeen belangrijk om een goed netwerk te hebben met belanghebbenden. Je kunt daarbij denken aan partners die faciliteren, financieren, en de doelgroep kunnen bereiken. Organiseer een (of meer) bijeenkomst(en), en geef alle partners verantwoordelijkheid, zodat motivatie en initiatief worden gestimuleerd. Tegelijkertijd is het belangrijk dat er altijd een kartrekker is.

Monitoring en evaluatie

Monitoren en evalueren van de interventie, op proces of resultaten, blijkt voor meerdere onderdelen van het implementatietraject belangrijk te zijn. Stuur daar op aan, waardoor resultaten zichtbaar worden en de uitvoering geoptimaliseerd kan worden. Door het delen van successen worden mensen geënthousiasmeerd, en dit zorgt voor een tevreden gevoel bij begeleiders, financiers en deelnemers.

Goede afbakening doelgroep

Een goede afbakening van de doelgroep is op meerdere fronten belangrijk, waaronder het bereik. De wervingsstrategie kan worden afgestemd op kenmerken van de groep. Iets wat voor de een werkt, kan contraproductief zijn voor de ander. Laat iemand die bekend is met de doelgroep helpen bij het in kaart brengen van de beoogde doelgroep en potentiële deelnemers vragen wat ze leuk zouden vinden, wanneer en met wie. Bekijk ook wat er al aan mogelijk concurrerend sport- of andersoortig aanbod is: een interventie heeft alleen bestaansrecht als er voldoende deelnemers zijn.

Kies de juiste begeleiders en investeer in hen

Kenmerken van de doelgroep bepalen mede welk soort begeleider ingezet kan worden. Is die doelgroep ouder en/of heeft die meer aandoeningen, dan is er meer behoefte aan een gekwalificeerde zorgprofessional die goed geschoold is om de doelgroep (met eventuele beperkingen) te begeleiden. Dit zou een fysiotherapeut kunnen zijn. De volwassenen die nog weinig of geen aandoeningen hebben, kunnen ook of willen liever door een sportprofessional begeleid worden.

Voor een goede borging is het ook nodig om te blijven investeren in competenties en motivatie van begeleiders, onder andere door voldoende mogelijkheden te creëren voor overleg met de organisatie en collega-begeleiders. Verder blijft het continu investeren in het werven van nieuwe deelnemers nodig.

Blijvende financiering

De eerste voorwaarde voor borging van de interventie is voldoende en blijvende financiering voor de uitvoering. Dat vergt al vóór implementatie een goede analyse en goede afspraken, en terugkerende afstemming tussentijds. Zorg dat helder is welke financiering van welke organisaties (vrijwel zeker) structureel is en wat deze organisaties aan verantwoording vragen om te blijven financieren.

Speel in op intrinsieke motivatie

Om duurzame verbetering in beweeggedrag bij deelnemers te bereiken zal begeleiding in moeten spelen op de intrinsieke motivatie van deelnemers om te bewegen. Elementen van motiverende gesprekstechnieken blijken hierbij goed bruikbaar. Zorg tegelijkertijd dat bewegen routine wordt. Voor mensen die niet gewend zijn om voldoende te bewegen betekent dat langdurig contact nodig is om dat te bereiken; minimaal een half jaar, maar vaak een nog langere periode.

Zorg voor vervolgaanbod

Zorg dan ook dat er na afloop van een tijdelijk interventie direct aansluitend geschikt vervolgaanbod is. Verandering van locatie, begeleider, tijdstip en/of groep blijkt voor deelnemers een reden te kunnen zijn om van deelname aan vervolgaanbod af te zien. Beperk dus die verandering, of zorg voor een zeer geleidelijke overgang. Dit kan door alleen een andere begeleider aan te stellen, maar niet van locatie te veranderen. Of door de oorspronkelijk begeleider een aantal keer aanwezig te laten zijn op de nieuwe locatie.

Het volledige onderzoeksrapport geeft veel meer informatie over werkzame elementen en strategieën. Het onderzoek is gefinancierd door de Hersenstichting en is uitgevoerd door Kenniscentrum Sport en het Mulier Instituut.

Verder lezen over bewegen en cognitie