Hoe werkt (financieel) belonen als motivatie voor gezond gedrag?

Mensen zijn geneigd gedrag te vertonen dat een positieve ervaring of beloning geeft. Als we een beloning krijgen, maken de hersenen dopamine aan: je voelt je goed en zoekt meer van deze belonende prikkels^[4]. Dat is de reden dat (financieel) belonen van gewenst gedrag vaak wordt ingezet als techniek om gedrag te veranderen. Hoe werkt dat en waar moet je op letten?

Belonen om gedrag te veranderen

Het belonen van gedrag is een effectieve gedragstechniek om mensen te stimuleren tot nieuw gedrag. Mensen gaan de beloning associëren met het gewenste gedrag waardoor ze positiever denken over het gewenste gedrag en eerder geneigd zijn dat gedrag (vaker) te vertonen. Belonen is daarom met name effectief om mensen te helpen bij de eerste stap van gedragsverandering of om gedrag te stimuleren waarvoor extrinsieke motivatie ontbreekt^[1,3].

Voor het veranderen van gedrag op de lange termijn is het belangrijk dat iemand op termijn niet meer afhankelijk is van de beloning, omdat het gewenste gedrag een gewoonte is geworden of omdat iemand intrinsiek gemotiveerd is. Bijvoorbeeld als iemand plezier krijgt in het bewegen, waar diegene eerder een beloning nodig had om de drempel te verlagen^[2]. 

Wil je dat beloningen effectief zijn op de lange termijn, dan is het belangrijk om die mee te laten bewegen met gedrag. Omdat motivatie voor dezelfde beloning op een gegeven moment afneemt, is er een steeds sterkere prikkel nodig om dopamine aan te blijven maken. Denk aan beloningen die afhankelijk zijn van prestatie in plaats van alleen het wel of niet vertonen van gedrag^[3].

Belonen versus intrinsieke motivatie 

Een gevaar van (financiële) beloningen is dat ze intrinsieke motivatie kunnen ondermijnen. Voorbeeld hiervan is een onderzoek waarbij studenten een paar dollar kregen voor het oplossen van een puzzel, een taak waar ze voorheen geen beloning voor hadden gekregen. De onderzoekers zagen dat de studenten minder belangstelling hadden voor de puzzel in de situatie waarbij ze een financiële prikkel kregen. Studenten associeerden het maken van de puzzel met de beloning (externe prikkel) en niet meer met het plezier (intrinsieke prikkel). De intrinsieke motivatie werd afgezwakt door de beloning^[2]. Meerdere onderzoekers concludeerden dit, onder meer in een studie waarbij 51 onderzoeken werden geanalyseerd. Hieruit bleek dat beloningen zowel de intrinsieke motivatie als het morele kompas en creativiteit kunnen aantasten^[3].

Financiële prikkels uit onderzoek

Financiële prikkels in de vorm van korting, sparen voor gratis producten en geld terugkrijgen zijn veel gebruikte vormen van beloningen voor (gezond) gedrag. Verschillende onderzoeken tonen aan dat deze vorm van beloning kan werken op korte termijn^[5-10]. Bij een studie van de Erasmus Universiteit Rotterdam werd 10% van het abonnementsgeld van de sportschool teruggegeven als deelnemers in het eerste kwartaal minimaal 11 weken ten minste 1 keer per week naar de sportschool waren geweest^[5]. Dit werd herhaald in het tweede kwartaal. De groep met deze stimulans ging inderdaad eerder naar de sportschool in het eerste kwartaal, bij het tweede kwartaal viel het effect weg^[5]. Verschillende onderzoeken laten hetzelfde resultaat zien. De financiële prikkels werken vooral op korte termijn. Daarna wordt het effect kleiner of is er geen verschil meer tussen de groepen die geen beloning ontvangen^[5-10].

Effect verschilt per doelgroep

Financiële prikkels werken verschillend per doelgroep. Bij een onderzoek onder ouderen is bleek er helemaal geen effect. Zij hadden geen vertrouwen in de financiële prikkels voor gezondheidsbevordering^[8]. Uit onderzoeken onder mensen met chronische gezondheidsproblemen of een lagere beweegdeelname blijken de financiële prikkels een positieve werking te hebben op gewichtsverlies en het aantal minuten bewegen. Wel bleek: hoe korter de interventie, hoe effectiever de prikkel^[9].

Financiële prikkels kunnen mensen op korte termijn aan het sporten of bewegen krijgen. Maar om mensen in beweging te houden, is omschakeling nodig van extrinsieke motivatie (sporten om geld te verdienen) naar intrinsieke motivatie (sporten en bewegen omdat je er voldoening uithaalt)^[11]. Dit geldt in elk geval voor mensen die vanwege de externe prikkel zijn gaan sporten. Voor wie niet afhankelijk is van de beloning of al intrinsiek gemotiveerd is om te sporten en bewegen, lijkt financiële beloning effectiever te zijn. De drempel is in dit geval lager en de beweging is met name een aanvulling op huidige activiteiten^[12].

Voorbeelden uit de praktijk

Twee situaties waar sport en bewegen worden gestimuleerd door financiële prikkels zijn a.s.r. Vitality en It’s My Life: Fitcoins.

Belonen van gezond gedrag kan werken

Het belonen van gezond gedrag kan effectief zijn om gedrag te veranderen. Ook als deze beloning een financiële vorm heeft. Hierbij is het wel van belang de doelgroep en motivatie goed in kaart te hebben. Zo kun je er zeker van zijn dat belonen als gedragstechniek past en voorkomen dat intrinsieke motivatie wordt ondermijnd. Ook lijkt het (financieel) belonen van gezond gedrag vooral op de korte termijn een effectieve techniek om gedrag te veranderen. Voor de lange termijn is het belangrijk om goed te monitoren of de beloning effectief blijft om gezond gedrag vol te houden.