Inspiratie uit de praktijk: samenwerken vanuit de JGZ op het gebied van bewegen

Vanuit de jeugdgezondheidszorg (JGZ) kunnen kinderen op verschillende manieren gestimuleerd worden om te sporten en bewegen, zowel binnen als buiten de consultruimte. Een sterk netwerk en goede lokale samenwerking met het onderwijs, de kinderopvang of met kinderfysiotherapeuten en buurtsportcoaches, helpen het succes en de impact te vergroten. Maar hoe ziet lokale samenwerking er in de praktijk uit? 

In dit artikel komen negen inspirerende voorbeelden uit de praktijk aan bod. JGZ-professionals zijn in alle voorbeelden op verschillende manieren betrokken vanuit universele of selectieve preventie. 

Samenwerking vanuit universele preventie

Universele preventie is gericht op ouders en kinderen in de algemene bevolking. De volgende vijf voorbeelden maken duidelijk hoe dat er in de praktijk aan toe gaat vanuit het perspectief van een JGZ-professional. 

Praktijkvoorbeeld 1 | Samenwerken met de buurtsportcoach

In Gennep is het consultatiebureau beweegvriendelijk ingericht, een goede manier om jonge kinderen en hun ouders aan te zetten tot bewegen. De jeugdverpleegkundige wilde het hier alleen niet bij laten. Zij wilde graag meer doen met beweegstimulering, ook buiten de consultruimte om. Omdat ze wist dat er weinig lokaal aanbod was voor hele jonge kinderen, zocht ze contact met de gemeente. Daar is de link gelegd met ‘Gennep Doet Mee’, waar buurtsportcoaches een belangrijke rol in vervullen. Het is de bedoeling dat buurtsportcoaches regelmatig aansluiten bij het spreekuur op het consultatiebureau om praktische beweegtips te delen met ouders. De JGZ-professionals zelf hebben daar namelijk vaak te weinig tijd voor. Gennep Doet Mee heeft ook de intentie om meer beweegaanbod voor jonge kinderen aan te bieden. JGZ-professionals verwijzen ouders hier dan naartoe door. 

Praktijkvoorbeeld 2 | Sportactiviteitendag voor ouder en kind

Ieder jaar tijdens de ‘Week van de Opvoeding’ vindt in de gemeente Achtkarspelen een ouder- en kind-sportactiviteitendag plaats voor leerlingen uit groep vijf tot acht. Het doel van het evenement is het stimuleren van bewegen en een gezonde leefstijl. De buurtsportcoaches van High Five organiseren de dag en de aanmelding verloopt via de scholen. Vanuit de GGD zijn een gezondheidsbevorderaar en JGZ-professionals betrokken. Zij organiseren een van de spellen uit het circuit waarbij een opvoed- en/of gezondheidsthema centraal staat. Deze betrokkenheid versterkt de band met de andere partijen, zoals het gebiedsteam, High Five en JOGG. Daarnaast leidt het tot zichtbaarheid naar ouders en kinderen.

Praktijkvoorbeeld 3 | Preventielijn op het consultatiebureau

GGD Limburg-Noord, JOGG Venlo en JOGG Venray sloegen de handen ineen zetten een preventielijn bij het consultatiebureau op. Er is gestart met voorlichting over groente eten bij het 4-maandenconsult en water drinken bij het 7-maandenconsult. Voorlichting over bewegen bij het 12-maandenconsult start binnenkort. Ouders krijgen dan een boekje met beweegtips mee. Dit boekje ontwikkelde JOGG met behulp van de buurtsportcoach en een kinderfysiotherapeut.

Het contact tussen studenten en kinderen werkt. Als ik een jongere iets vertel, komt het anders over dan wanneer een enthousiaste student dat doet die de uitdagingen van jongeren begrijpt.

Jeugdverpleegkundige

Praktijkvoorbeeld 4 | Even voorstellen: de buurtsportcoach

Twee buurtsportcoaches uit Kennemerland wilden aan de slag met het stimuleren van bewegen bij 0-4 jarigen. Omdat JGZ-professionals vrijwel alle kinderen in deze leeftijdsgroep zien, zochten ze contact met de JGZ. Ze namen een informatief filmpje op waarin ze zichzelf voorstellen: wie zijn deze buurtsportcoaches en wat kunnen ze betekenen? De video is verspreid onder de JGZ-professionals in de regio, zodat zij de buurtsportcoaches leren kennen. Zo kan de JGZ ouders informeren over het beweegaanbod voor 0-4 jarigen dat de buurtsportcoaches inzichtelijk hebben gemaakt op hun website. Elke twee maanden vindt een overleg tussen de betrokken JGZ-professional en buurtsportcoaches plaats om de samenwerking te evalueren. Het contact met andere JGZ-professionals is inmiddels ook gelegd, een van de ideeën voor vervolg is om gezamenlijk een workshop over bewegen te organiseren voor ouders en kinderen. 

Praktijkvoorbeeld 5 | Beweegcoach in de kinderopvang

‘Gezond Opgroeien’ is een project van de gemeenten Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Wormerland en Zaanstad en GGD Zaanstreek-Waterland. De focus ligt op het bevorderen van een gezonde leefstijl voor kinderen. Het project is gebaseerd op de integrale JOGG-aanpak van Zaanstad en wordt mogelijk gemaakt met subsidie van ZonMw. Een van de speerpunten is het verbeteren van beweegstimulering bij kinderen. Hier speelt ook de JGZ een belangrijke rol. Zo volgden kinderopvangorganisaties een training ‘beweegcoach in de kinderopvang’. Onderdeel daarvan is dat kinderen met achterstanden worden gesignaleerd en doorverwezen naar de JGZ. Deze kinderopvangorganisaties hebben jaarlijks een intervisiebijeenkomst waarbij een externe partner, zoals een JGZ-professional, langskomt om kennis te maken met pedagogisch medewerkers en te vertellen over hun rol. 

Selectieve preventie

Bij selectieve preventie gaat het om kinderen en ouders met een verhoogd risico op bijvoorbeeld overgewicht of motorische achterstand. De volgende vier voorbeelden maken duidelijk hoe dat er in de praktijk aan toe gaat vanuit het perspectief van een JGZ-professional. 

Praktijkvoorbeeld 6 | Samenwerken met de kinderfysiotherapeut

Een jeugdverpleegkundige uit de gemeente Best nam contact op met de kinderfysiotherapeut toen ze een stijging van het aantal kinderen met overgewicht signaleerde. Hier volgde een waardevolle samenwerking uit. Met hulp van een diëtist begeleidt de kinderfysiotherapeut kinderen met overgewicht naar een gezonde leefstijl. Tijdens wekelijkse groepssessies met leeftijdsgenoten maken de deelnemers kennis met verschillende sport- en beweegactiviteiten. Nadat een kind een halfjaar meedoet aan het programma, vindt een gesprek met ouders, een jeugdverpleegkundige en fysiotherapeut plaats om de voortgang te bespreken. 

In deze samenwerking geeft de jeugdverpleegkundige contactgegevens van mogelijke deelnemers door aan de fysiotherapeut. Deze neemt vervolgens contact op met het gezin. Ouders en kinderen hoeven zo niet zelf het initiatief te nemen om de fysiotherapeut te benaderen.

Praktijkvoorbeeld 7 | Blijvend op gezond gewicht

‘Uniek in Klaver 4’ is een samenwerking tussen zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid, de GGD, studenten van het mboRijnland en de Hogeschool Leiden en het gedachtegoed van JOGG. Klaver 4 focust op het veranderen van de leefstijl van jongeren tussen 11 en 14 jaar om ze blijvend op gezond gewicht te krijgen. De jongeren komen in kleine groepjes, onder begeleiding van de studenten, het hele schooljaar tweemaal per week samen. Ze maken hun eigen plan waar sport en bewegen onderdeel van uitmaakt. De studenten staan dichtbij de belevingswereld van jongeren en fungeren regelmatig als rolmodel.

De GGD is binnen deze samenwerking het leerbedrijf voor de mbo-studenten en signaleert jongeren met overgewicht die in aanmerking komen voor Klaver 4. Ook is de GGD betrokken bij de informatieavond voor ouders. Hier geeft de JGZ-professional leefstijltips om het hele gezin te betrekken. Dankzij de financiering door Zorg & Zekerheid kan de JGZ hier intensief aan meewerken. 

Praktijkvoorbeeld 8 | Beweeg je fit!

Beweeg je fit! is een beweegprogramma voor 4-12 jarigen met overgewicht. In een half jaar leren zij onder begeleiding van een kinderfysiotherapeut, diëtist, sportcoach en schoolverpleegkundige het plezier in bewegen en belang van goede voeding. Daarna worden ze nog twee jaar individueel begeleid door de jeugdverpleegkundige, kinderfysiotherapeut en kinderdiëtist. 

De jeugdverpleegkundige doet bovendien het intakegesprek thuis met het gezin, om meer contextuele informatie te krijgen en het hele gezin te betrekken. Zo ontstaat laagdrempelig en in vertrouwde omgeving aandacht voor een gezonde leefstijl. Het in gesprek gaan met ouders en kinderen over een gezonde leefstijl, is een belangrijke sleutel tot succes. 

Alles staat met elkaar in verbinding, je moet eigenlijk alle schakeltjes langslopen, en dan kom je tot iets.

Jeugdgezondheidscoach

Praktijkvoorbeeld 9 | Gezond Onderweg

GO! (Gezond Onderweg) helpt kinderen en jongeren tussen 0 en 19 jaar met overgewicht en obesitas om gezonder te leven. GO! vindt plaats in de gemeenten Arnhem, Lingewaard, Overbetuwe en Rheden. Een kindergezondheidscoach begeleidt de deelnemers twee jaar lang. Die werkt samen met alle betrokken zorgverleners in de wijk, zoals de jeugdarts, huisarts en kinderarts. Ook kan de coach extra hulp inschakelen van bijvoorbeeld een diëtiste of psycholoog en wordt samengewerkt met sportverenigingen. 

De kindergezondheidscoach, kinderarts, jeugdarts en huisarts zetten het programma op, omdat het ze opviel dat kinderen met overgewicht vaak in het ziekenhuis werden behandeld, in plaats van in hun eigen omgeving. De kindergezondheidscoach bracht het zorg- en beweegaanbod in de wijk in kaart en onderhoudt de contacten. JGZ-professionals signaleren en zorgen voor de verwijzing van deelnemers naar GO!. Ook participeert de JGZ in de programmagroep en wordt ze betrokken bij het multidisciplinair overleg.

Meer weten?

Kenniscentrum Sport & Bewegen maakte succesfactoren en belemmeringen in lokale samenwerkingen inzichtelijk, in afstemming met het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid. De voorbeelden uit dit artikel komen voort uit de publicatie Samenwerken vanuit de jeugdgezondheidszorg om bewegen te stimuleren bij kinderen (2021).