Spring naar content

Meer grip op effecten van sport en bewegen met de Effectencalculator?

Het is een veelgehoorde vraag vanuit beleidsambtenaren bij gemeenten: wat zijn de maatschappelijke effecten en economische waarde van sporten en bewegen? De Effectencalculator is één van de tools om het effect van een aanpak te meten.

Grip op effecten

Mensen die voldoende sporten en bewegen hebben minder kans op gezondheidsklachten. Daarom stimuleert de overheid mensen om meer te sporten en bewegen. Dit betekent echter niet dat overheden en andere partijen vanzelfsprekend (maatschappelijk) geld investeren in sporten en bewegen. We stellen steeds vaker éérst de vraag voor welke effecten van sport bewijslast is, en of hiervan ook een gekwantificeerde onderbouwing bestaat.

Gemeente Emmen zocht steun bij analyse van effecten van pilot

In het kader van Wijkleren loopt in de wijk Emmerhout in gemeente Emmen sinds januari 2016 de pilot LECS ‘Door Beweging Bewogen’. Deze pilot richt zich op wijkbewoners – vanuit een zorginstelling en met een hulpvraag. Zij krijgen naast de reguliere (zorg)ondersteuning ook bewegingsactiviteiten aangeboden, met het oog op het behalen van maatschappelijk rendement. Dat wil zeggen: doel van het project is dat de inwoners vitaler worden, meer zelfregie nemen en dat de zorgvraag daardoor afneemt.

De bewegingsactiviteiten worden uitgevoerd door MBO studenten agogiek van het Drenthe college. Activiteiten binnen de pilot worden gemonitord. Maar een analyse van de effecten van de pilot – in hoeverre de activiteiten daadwerkelijk bijdragen aan dat gewenste maatschappelijke rendement – ontbreekt echter nog. Kenniscentrum Sport is door de gemeente Emmen gevraagd hierin mee te denken en heeft voorgesteld om de Effectencalculator uit te voeren.

De Effectencalculator helpt doeltreffendheid en doelmatigheid in kaart te brengen

Veel aanpakken in het domein van wonen, welzijn en zorg bestaan uit individuele arrangementen. Dat geldt ook voor de persoonlijke, vraaggerichte aanpak vanuit LECS in Emmen. Samen met de wijkbewoner wordt een aanpak opgesteld. Daardoor ontstaat een palet aan activiteiten en effecten. Dat maakt een klassieke effectanalyse complex. De Effectencalculator is een instrument dat bij dit type aanpakken tóch kan helpen om de doeltreffendheid en doelmatigheid van een werkwijze in kaart te brengen.

Wat is de Effectencalculator?

De Effectencalculator is een instrument uit het sociale domein dat zicht geeft op de economische waarde van integrale sociale aanpakken. Het instrument maakt de kwaliteit van leven van burgers én de financiële consequenties van een aanpak inzichtelijk. De Effectencalculator is een kwalitatief onderzoeksinstrument dat zich richt op multiprobleem casuïstiek en vertrekt vanuit individuele casussen (klantperspectief). Het is dus een ideaal instrument om het effect van maatwerk aanpakken in het sociale domein te meten. Daarnaast zorgt de methodiek ervoor dat de betrokken professionals elkaar beter leren kennen en begrijpen. Het is echter wel een tijdsintensieve methode.

De basis van de Effectencalculator is het voeren van een dialoog tussen de betrokkenen rondom een individuele casus. In deze dialoog (veelal een sessie van 2 tot 3 uur, waarbij de cliënt bij voorkeur aanwezig is) komen 3 onderwerpen aan bod:

  • Welke gebeurtenissen waren er tijdens de periode in het leven van de cliënt?
  • Van welke ondersteuningsactiviteiten heeft de cliënt gebruikgemaakt?
  • Welk prijskaartje is aan deze vormen van ondersteuning te hangen?

Per ondersteuningsactiviteit wordt door de betrokkenen in de Effectencalculator direct het prijskaartje gezocht. Soms gebeurt dit uit eigen kennis, maar meestal wordt de ’maatschappelijke prijslijst’ (met gemiddelde prijzen) benut. Op deze lijst staan de kosten van meer dan 100 veelvoorkomende zorg- en welzijnsdiensten en -producten.

In de publicatie Effectencalculator staat: “Elke ondersteuning krijgt op die manier een maatschappelijke kant (de effecten voor de cliënt) en een zakelijke kant (de kosten). Door dit af te zetten tegen de oude situatie – hoe het voorheen ging – kun je een inschatting maken welke prestatie is geleverd (effectiviteit) en welke financiële consequenties dat heeft (efficiëntie). De Effectencalculator werkt alleen met echte euro’s: geld dat partijen zien op hun begroting. Effecten op de inwoner en zijn omgeving worden om redenen van helderheid en simpelheid niet gemonetariseerd, zoals bijvoorbeeld in een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA), maar worden beschreven in de woorden van de betrokkenen zelf.”

Het gesprek in de gemeente Emmen

Om zicht te krijgen op het effect van een aanpak, of op de stand van een implementatie, of op hoe cliënten de werkwijze ervaren, is het van belang om meerdere casussen in de Effectencalculator op een rij te zetten. Vanwege de tijdsintensieve methode is in Emmen besloten om te starten met één casus (n=1). Betrokkenen bij de casus – waaronder de wijkverpleegkundige, de fysiotherapeut, de docent en student agogiek van het Drenthe college – zijn om tafel gegaan. Het gesprek is gevoerd aan de hand van een werkblad (zie afbeelding), werd geleid door een speciaal getrainde calculateur en de cliënt was zelf aanwezig.

Allereerst hebben de betrokkenen de tijdsperiode bepaald. Wanneer begon de ondersteuning van de cliënt? En wanneer is deze afgerond of loopt deze nog? Daarna is kort stilgestaan bij de beginsituatie van de cliënt. Welke problemen (bijvoorbeeld gebroken heup) en ondersteuningsvragen (weer alleen naar de bakker kunnen lopen) had de cliënt toen zij voor het eerst in beeld kwam? Tijdens de dialoog is geprobeerd beginsituatie en ondersteuningsvragen zo concreet mogelijk te krijgen. Ook hebben de deelnemers getracht de achterliggende problematiek van de cliënt te achterhalen (gaat het puur om het opbouwen van conditie of speelt er misschien bewegingsangst?)

Vervolgens hebben de aanwezigen met elkaar gekeken hoe de aanpak voor deze cliënt verlopen is. Kort en krachtig werd op ‘post its’ genoteerd hoe het met de cliënt is gegaan, wat er na verloop van tijd beter of slechter ging in het leven, wat hoogte- en dieptepunten waren en hoe dat kwam. Tevens is genoteerd welke ondersteuning door wie, wanneer en hoe lang is geboden en wat het prijskaartje daarvan is.

Voorbeeld Effectencalculator met allemaal post-its
(foto: Effectencalculator)

Tot slot brachten de betrokkenen de alternatieven in kaart (‘what if…’) als er geen (beweeg)interventie was geweest. Dit zijn aannemelijke, maar fictieve beschrijvingen (denk aan niet willen van medicatie, het krijgen van een ongeluk of terugval) die door de betrokkenen worden gemaakt. Dit in tegenstelling tot de interventie zelf: deze is gebaseerd op feitelijkheden en reële ervaringen. Ook het meest waarschijnlijke alternatief worden voorzien van een prijskaartje, waardoor het mogelijk wordt het verschil inzichtelijk te maken en dus een inschatting van de economische winst.

De input van de dialoog is door de calculateur uitgewerkt en teruggekoppeld in een rapport. Daarin is ook aandacht voor het cliëntperspectief (tevredenheid) en het kwalitatief rendement (verbeterpunten) van de interventie.

Investeren in sport en bewegen loont

Sport en bewegen hebben maatschappelijke meerwaarde, zo blijkt uit onderzoek. Deze sociaaleconomische waarde is in 2021 opnieuw berekend door onderzoeksbureau Ecorys. Wanneer iemand structureel sport of beweegt, kan dit tot € 75.000 aan maatschappelijke waarde per persoon opleveren, over de rest van zijn of haar leven. Dit zijn gezondheids-, sociale- en arbeidsvoordelen. Ecorys heeft deze voordelen onderzocht en voor drie leeftijdsgroepen in euro’s uitgedrukt. Bekijk de infographic en het volledige rapport. Lees ook: Wat is de sociaaleconomische waarde van sporten en bewegen?

Adviesbureau Rebel en het Mulier Instituut hebben deze opbrengsten afgezet tegen de maatschappelijke kosten om te kunnen sporten en bewegen – de Social Return On Investment (SROI). Het blijkt dat de maatschappelijke opbrengsten 2,7 keer zo hoog zijn als de kosten die worden gemaakt. Dit betekent dat investeren in sporten en bewegen maatschappelijke waarde heeft. Lees het onderzoek en bekijk de infographic voor de resultaten in één overzicht. Wil je meer duiding? Lees dan: SROI van sport en bewegen: maatschappelijke opbrengsten zijn 2,7 keer zo hoog als de kosten

Jouw lokale cijfers in één overzicht

De SROI van sport en bewegen is lokaal niet overal hetzelfde. Kenniscentrum Sport & Bewegen heeft een infographic ontwikkeld waarmee in één oogopslag het lokale SROI-cijfer en andere kengetallen rondom sport en bewegen van de gemeente zichtbaar zijn. Met inzicht in deze data kun je als beleidsambtenaar het belang van investeren in sporten en bewegen nog beter onderbouwen. En je kunt het overzicht gebruiken in gesprekken binnen de eigen gemeente of met andere sectoren. Ook is het een handig overzicht om te gebruiken als startfoto voor je sport- en beweegnota of -visie. Benieuwd naar de cijfers voor jouw gemeente? Vraag dan snel de infographic aan. Deze ontvang je binnen vijf werkdagen in je inbox.

Vooral (nog) een waardevolle gesprekstool

Naast de wens van de gemeente Emmen om zicht te krijgen op de werking en effecten van de LECS aanpak, werd de Effectencalculator ook ingezet om het vakmatige gesprek en de onderlinge samenwerking tussen de betrokken instanties en professionals te stimuleren. Het instrument Effectencalculator werd als een moment van reflectie door de betrokken professionals veelal gewaardeerd. Vooral de fysiotherapeut en wijkverpleegkundige vonden het van meerwaarde om elkaar op deze manier te ontmoeten en te spreken. Door de Effectencalculator zijn ook de contacten tussen het Drenthe College (afdeling Sport en Bewegen) en de zorgprofessionals in de wijk verbeterd. In het geval van de fysiotherapie werd het contact met het Drenthe college door de Effectencalculator zelfs geïnitieerd, dit was er eerder niet. Doordat alle partijen uit de LECS aanpak deelnamen aan de Effectencalculator, weet men elkaar nu (beter) te vinden en te benaderen. Om uitspraken te kunnen doen over werking en waarde van de pilot LECS is het echter nodig om meerdere casussen te evalueren met voldoende variëteit in hulpvraag en persoonlijke kenmerken. Er wordt nog nagedacht over een vervolg.

Simon Henk Luimstra- Gemeente Emmen: “We zijn als gemeente steeds vaker op zoek naar het maatschappelijk rendement van onze interventies. Het Wijkleren is zo’n interessant idee dat we dit proberen te borgen via structurele middelen. Inzicht in rendement is dan een voorwaarde. Daarom hebben we met de Effectencalculator de eerste stap gezet. Het is nog wat zoeken en het ziet er veelbelovend uit. Een zeer wenselijke ontwikkeling!

Meer informatie