Mensen met een depressie laten meedoen met en door sport

Sport en bewegen kan mensen met een psychische stoornis helpen ‘mee te doen’ in de maatschappij. In dit artikel lees je meer over mensen met een depressie. Ook ontdek je hoe je als sportvereniging, buurtsportcoach of zorgprofessional deze doelgroep betrekt bij en door beweegaanbod.

Depressie is een urgent probleem: bijna 1 op de 4 volwassenen in Nederland krijgt er ooit in het leven mee te maken. Ieder jaar krijgen ruim een half miljoen volwassenen een depressie. De impact hiervan is groot. Niet alleen voor henzelf, maar ook voor hun naasten en de maatschappij. De jaarlijkse verzuimkosten door depressie worden geschat op € 1,8 miljard en de kosten van depressiezorg op € 1,6 miljard^[1].

Bekijk ook de cijfers omtrent depressie van het Trimbos Instituut.

Depressie ontwricht het leven

Depressie is een psychische aandoening met als belangrijkste symptomen een neerslachtige stemming en een duidelijk verlies aan interesse in (bijna) alle activiteiten. Andere kenmerken zijn bijvoorbeeld een verandering in eetlust, vermoeidheid, moeite met concentreren, besluiteloosheid, overmatige schuldgevoelens en het gevoel waardeloos te zijn^[2].

Voor mensen met een depressie is ‘meedoen’ niet vanzelfsprekend. Ze lopen het risico in een sociaal isolement te belanden en zich weinig verbonden te voelen met anderen. Dat patroon wordt versterkt wanneer het niet lukt om werk of hobby’s te blijven doen^[2].

Lees meer over depressie, ervaringsverhalen en samenwerkingen op de website van de Depressievereniging.

Waarde van bewegen bij depressie

Uit onderzoek blijkt dat sport en bewegen waardevol kan zijn bij een depressie^[3]. Het helpt klachten te verminderen en het zelfbeeld en zelfvertrouwen te verbeteren. Bovendien biedt (georganiseerd) sporten kansen op sociaal contact. Belangrijk, want depressie kan samengaan met gevoelens van eenzaamheid, of het idee ‘er niet bij te horen’.

Ik denk dat ik sociaal gezien een wat breder draagvlak zou krijgen als ik door zou stromen naar reguliere sportactiviteiten. Ik leer dan meer mensen kennen en er komt dan sowieso meer structuur in de week. Het zou er ook voor zorgen dat mijn eigenwaarde en zelfvertrouwen groeien.

Citaat uit whitepaper Toegankelijkheid sportverenigingen voor mensen met psychische problemen

Praktijkvoorbeeld: Liever Bewegen dan Moe

Het programma Liever Bewegen dan Moe, oorspronkelijk gericht op vrouwen met een migratieachtergrond, is er nu voor alle volwassenen met (lichte) depressieve klachten. In dit programma krijgen zij voorlichting over een gezonde leefstijl en komen ze in beweging. Daarbij staat een veilige setting centraal, om aan te sluiten op de doelgroep. Denk aan voldoende privacy en begeleiding door een welzijnswerkster (eventueel met een migratieachtergrond). Kunnen lezen of schrijven is niet nodig.

Motieven en drempels om te bewegen bij depressie

Een meta-studie^[4] stelt dat mensen met (ernstige) psychische aandoeningen drijfveren om te bewegen hebben als: gezondheid verbeteren, afvallen, stress verminderen en stemming verbeteren. Toch bewegen mensen met een depressie minder dan gemiddeld. Een gebrek aan geloof in eigen kunnen blijkt een belangrijke drempel te zijn. Dit loopt parallel aan het gevoel van ‘waardeloosheid’ dat depressie kenmerkt.

Verder wordt aangenomen dat “apathie, hopeloosheid en een laag energieniveau, een negatieve invloed hebben op de mate waarin personen met depressieve symptomen fysiek actief zijn”. Bovendien is het voor mensen met een depressie soms lastig om sociaal contact (via sport) aan te gaan^[5].

Teamsport is door mijn depressie lastig geworden. Dit brengt stress met zich mee, en deze situaties moet ik vooral uit de weg gaan. Jammer, want het voetballen mis ik wel.

Citaat uit Sport-ziekteverhalen: Resultaten vragenlijst Leven met depressie

Waarde en motieven zijn tegelijkertijd drempels

Wat opvalt: de waarde en motieven van sporten bij depressie overlappen met de drempels. Anders gezegd: de redenen waarom bewegen kan helpen, zijn dezelfde redenen als waarom het zo lastig is. Zo kan sporten het gevoel geven ‘mee te doen’, maar juist het gevoel ‘niet mee te doen’ weerhoudt mensen met een depressie ervan te sporten. Ook kan sporten de eigenwaarde en het zelfbeeld verbeteren, maar juist een lage eigenwaarde en negatief zelfbeeld houdt hen tegen. En sport kan betekenisgeving en energie opleveren, maar een gebrek aan zin en energie is tegelijkertijd een drempel.

Mensen met depressie betrekken bij sportaanbod

Het is belangrijk om je als sportaanbieder of maatschappelijke organisatie bewust te zijn van deze motieven en drempels, en de belevingswereld van iemand met een depressie. Dan kun je namelijk beter inspelen op de behoeften van de doelgroep, zoals:

• Bekrachtig mensen dat ze het kunnen: werken aan geloof in zichzelf.
• Geef mensen het gevoel dat ze ‘erbij horen’ en welkom zijn.
• Focus op kleine overwinningen: iedere stap is winst.
• Toon begrip voor symptomen als moeheid en lage motivatie en houd daar rekening mee. Een springere, jolige begeleider kan bij iemand die zich somber voelt juist weerstand oproepen.
• Help mensen onderzoeken waar hun intrinsieke motivatie ligt: benut de kracht van plezier in bewegen.
• Stimuleer gelijkwaardig, positief of neutraal contact tussen sporters met en zonder depressie.
• Bied passende begeleiding die aansluit op individuele behoeften.
• Zorg voor een veilige, vertrouwde setting.

Ik hou van zwemmen en sinds ik dat doe is het gemakkelijk een paar keer in de week te gaan. Toen ik nog naar de fitness ging, was dat eigenlijk alleen omdat het goed was voor mijn lijf. Mijn fitnessleraar zei dat ik een sport moest zoeken die ik leuk vond.

Citaat uit Sport-ziekteverhalen: Resultaten vragenlijst Leven met depressie.

Kansen voor de sportvereniging: verbindingen leggen

Wil je als sportaanbieder een maatschappelijke bijdrage leveren of nieuwe leden werven? Dan is het interessant om je bestaande aanbod toegankelijk te maken voor mensen met depressie, of speciaal aanbod voor hen te maken. De vraag is hierbij: hoe bereik, betrek en behoud je deze mensen? Zoek daarom de verbinding op met welzijnsorganisaties, buurtsportcoaches en zorgorganisaties zoals de GGZ.

Het creëren van passend aanbod kan goed aansluiten bij de doelstellingen van de gemeente of andere organisaties. Het is dan ook de moeite waard om te verkennen of je als sportvereniging kan aansluiten bij een lokaal Preventieakkoord of IZA-regeling. Kijk echter ook hoe je deze doelgroep bij je reguliere activiteiten kunt betrekken, bijvoorbeeld door enkele sportmomenten samen met andere leden te organiseren om integratie te bevorderen.

Ontdek ook deze tips en praktijkvoorbeelden om als sportvereniging mensen met een psychische aandoening te betrekken bij sport en bewegen.

Praktijkvoorbeeld: klaar voor de Start?!

Met de cursus Klaar voor de Start?! werken GGZ Noord-Holland-Noord, Amici Zorgt, Vicino NHN, atletiekvereniging Hera en Sportservice Heerhugowaard samen om mensen met depressieve of burnout-klachten in beweging te krijgen. De laagdrempelige trainingen, waarbij plezier voorop staat, vinden plaats op de atletiekvereniging. Daar wandelen of hardlopen de deelnemers toe naar een betere (mentale) gezondheid. Dit wordt gecombineerd met gezondheidsvoorlichting.

Praktijkvoorbeeld: BigMove

Het BigMove GGZ-programma is voor mensen met matige tot ernstige psychische aandoeningen zoals depressie, in combinatie met somatische en/of sociale problematiek. Deze integrale aanpak mixt individuele therapie, groepscoaching en bewegen. Doelen zijn dat deelnemers in het algemeen beter functioneren en meer eigen regie ervaren. Ze blijken onder meer hun zelfbeeld en zelfvertrouwen te versterken. Het programma past binnen positieve gezondheid, met hoofdelementen als persoonlijke groei, plezier en sociale samenhang.