Met welk beweegaanbod kan de praktijkondersteuner ouderen helpen?

Veel ouderen vinden bewegen leuk en merken dat het bijdraagt aan hun fitheid. Toch is het voor sommigen lastig een beweegactiviteit te vinden die bij hen past. Als praktijkondersteuner kun je helpen: breng de ouderen zelf of via een buurtsportcoach in contact met passend beweegaanbod. Dit artikel laat de breedte van het aanbod zien.

Het belang van bewegen

Voldoende bewegen helpt aandoeningen voorkomen, houdt ouderen langer zelfredzaam en beperkt de ziektelast bij aandoeningen. Toch voldoen veel ouderen niet aan de beweegrichtlijnen. Een deel beweegt te weinig uit angst voor pijn en andere negatieve effecten, zoals vallen en hartklachten, of omdat ze denken bewegen niet goed te kunnen volhouden^[1]. Toch zijn er voor de meeste ouderen goede mogelijkheden om veilig op hun eigen niveau te bewegen.

De basis: thuis bewegen

Voor ouderen is de basis van voldoende bewegen vooral hun activiteiten thuis en verplaatsingen naar voorzieningen en bekenden. Denk aan huishoudelijke taken, waar ouderen over het algemeen zo’n 30% van hun energie aan besteden. Ze besteden gemiddeld zo’n 40% van de energie aan tuinieren, wandelen en fietsen^[2]. Voor het voldoen aan de beweegrichtlijnen is het belangrijk dat deze activiteiten het niveau ‘matig intensief’ hebben. Pas dan draagt de beweging bij aan gezondheidswinst.

De stap naar meer beweging is soms lastig: waar begin je en hoe? Met de juiste kennis en instrumenten kun je hier als praktijkondersteuner een belangrijke rol hebben. De Beweegcirkel is zo’n instrument. Samen volg je een stappenplan waarbij je de patiënt stap voor stap op weg helpt naar meer beweging op een dag. Specifieke oefeningen thuis kunnen ook helpen. Zeker in de coronapandemie is dat een uitkomst, als compensatie voor weggevallen sport- en beweegactiviteiten. De Beweegkit Ouderen biedt inspiratie en handvatten. Thuis bewegen vereist wel discipline. Deelname aan georganiseerd aanbod heeft daarom de voorkeur.

Georganiseerd bewegen

Meedoen met georganiseerde groepsactiviteiten heeft voordelen: het is gezellig en patiënten zijn in contact met anderen. Een goede begeleider let erop dat ouderen veilig bewegen en dat het ook echt bijdraagt aan fysieke gezondheidswinst.

Ouderen kunnen passend beweegaanbod zelf vaak moeilijk vinden. Dat is niet verwonderlijk. Praktijkondersteuners en huisartsen geven aan dat ze niet verwijzen omdat het aanbod voor ouderen beperkt is, terwijl dat er in de gemiddelde Nederlandse wijk wel is^[3]. De afwezigheid van een centraal punt voor deze informatie speelt daarbij een rol. Zo’n punt is wenselijk, omdat beweegaanbod vanuit verschillende sectoren en aanbieders komt.

De buurtsportcoach biedt uitkomst. Hij of zij kan een actueel overzicht van beweegaanbod maken. Of handiger: je verwijst de patiënt door naar de buurtsportcoach met de vraag op zoek te gaan naar geschikt aanbod, zoals in Amersfoort, waar met succes senioren zijn bereikt. Het hangt van de rol en de afspraken af wat de buurtsportcoach voor je kan betekenen.

Hoe zorg je ervoor dat jouw aanbod aansluit bij de wensen en behoeften van 65-plussers? Lees de inspiratiesheets 65+ in beweging.

Aanbod in wijk en gemeente

• Regulier aanbod bij een sportvereniging: ook zonder aanpassingen zijn veel sporten verantwoord recreatief mogelijk. Diverse verenigingen richten zich vanwege ledenbehoud meer op oudere sporters en zorgen door middel van training of begeleiding dat sporten veilig kan.
• Aangepast aanbod bij een sportvereniging: meerdere sporten kennen een seniorvriendelijke variant:
  
  • wandelgroepen of nordic walking bij een atletiekvereniging
  • walking football (wandelvoetbal) bij een voetbalvereniging
  • dynamic tennis, met aangepaste materialen
  • gymnastiek
  • fithockey, met zachte bal en knots
  • OldStars walking korfball
• Sportvreemd aanbod bij een vereniging: denk aan jeu de boules en koersbal. De vereniging of een andere aanbieder maakt gebruik van de locatie, het clubhuis en eventueel vrijwilligers.
• Regulier groepsaanbod bij fysiotherapeut of oefentherapeut: dit is alleen nodig als iemand specifieke begeleiding nodig heeft vanwege fysieke belemmeringen. Daar blijven bewegen kan wenselijk zijn als mentale belemmeringen bewegen elders niet mogelijk maken. Verwijs kwetsbare mensen zoveel mogelijk naar een geriatriefysiotherapeut die is opgeleid om oudere mensen te behandelen.
• Tijdelijk groepsaanbod bij de fysiotherapeut: dit gaat vaak om valpreventie, maar er zijn ook programma’s speciaal ontwikkeld voor mensen met beweegbeperkingen (Coach2Move) of gericht op spieropbouw en het voorkomen van sarcopenie (ProMuscle). Let erop dat er aansluitend aanbod is voor deelnemers: de interventies zijn meestal te kort voor een effect op de lange termijn.
• Specifieke beweeglessen voor ouderen: bijvoorbeeld Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO). Vaak organiseert de lokale welzijnsorganisatie dit, in de vorm van gymnastiek, (volks)dans, zitdans of een mix van oefeningen en spel. Deze groepen worden begeleid door mensen die daarvoor zijn opgeleid. Er zijn ook buurtsportcoaches of andere aanbieders die vergelijkbaar aanbod hebben.
• Tijdelijke beweegprogramma’s: verschillende organisaties bieden tijdelijke programma’s aan. Programma’s die erkend zijn op basis van toepasbaarheid en niveau van effectiviteit vind je in deze database. Ook zijn er de Nationale Diabetes Challenge, Sociaal Vitaal of GoldenSports. De lokale beschikbaarheid verschilt sterk en een overzicht ontbreekt. In de database staan contactgegevens van de interventie-eigenaar.
• (Semi-) commerciële aanbieders, zoals zwembaden en sportscholen, bieden zowel de mogelijkheid om vrij te bewegen als begeleid aanbod. Soms specifiek gericht op ouderen. Informeer bij twijfel over de kwaliteit naar de aanwezigheid van gekwalificeerde trainers. Wellicht kan een fysiotherapeut of buurtsportcoach de kwaliteit eenvoudig beoordelen. Een deel van de fitnesscentra vind je bij NL Actief.
• Verpleeghuizen: sommige verpleeghuizen organiseren activiteiten die ook toegankelijk zijn voor ouderen van buitenaf. Informeer naar de mogelijkheden bij een verpleeghuis in de buurt.
• Wandelaanbod: er is een relatief groot aanbod. Wandelen kan met erkende wandeltrainers, als onderdeel van een interventie, via natuurorganisatie IVN, als specifiek aanbod voor ouderen met dementie of met vrijwilligers.
• Specifiek aanbod: voor bepaalde aandoeningen en type patiënten is er specifiek aanbod. Zo zijn er programma’s in ziekenhuizen die revalidatie ondersteunen. Het hangt af van het ziekenhuis en het specialisme in welke mate aanbod wordt gefaciliteerd en gestimuleerd. Als ouderen dagbesteding hebben, dan varieert de mate van aandacht voor bewegen sterk per organisatie. Vraag dat lokaal na. Zowel deze organisaties als andere rond een oudere met dementie kunnen gebruikmaken van de Beweeggids voor mensen met dementie.

De factsheet ‘Werken met ouderen’ biedt nog meer voorbeelden van beweegaanbod – en cultuuraanbod. 

Betaalbaarheid van aanbod

De kosten voor sport- en beweegactiviteiten verschillen per activiteit en lopen sterk uiteen. Commerciële sportaanbieders zijn meestal duurder dan verenigingen. De meeste sportlocaties hebben prijzen op hun website zijn. Het aanbod per keer is meestal goed betaalbaar (enkele euro’s).

• De meeste gemeenten subsidiëren aanbieders of afnemers om bewegen te stimuleren. De activiteiten en de frequentie variëren. De gemeente subsidieert het aanbod van buurtsportcoaches en Meer Bewegen voor Ouderen in de meeste gevallen.
• Verschillende gemeenten kennen een algemene subsidie voor sporten en bewegen voor mensen met een laag inkomen. Ook hebben steeds meer gemeenten een zogenaamde gemeentepolis voor mensen met een laag inkomen. Dit is een ziektekostenverzekering met extra’s tegen relatief lage kosten – en soms vergoeding van beweegprogramma’s.
• Bijna alle verzekeraars vergoeden in de aanvullende ziektekostenverzekering preventieve beweegactiviteiten. Elke verzekeraar heeft andere mogelijkheden.

Wil je samenwerken met de sport- en beweegsector en weten hoe je in contact komt met de buurtsportcoach? Bekijk dan de tipkaart Samenwerken met de sport- en beweegsector: hoe pak je dit aan als zorgverlener? In deze tipkaart staan concrete tips over samenwerking op een rij.