Dagelijks sporten op school

Er lijkt zich een nieuwe trend af te tekenen in het onderwijs: kinderen dagelijks laten sporten, bijvoorbeeld aan het begin van de schooldag. Onlangs was een Schotse school hiermee in het nieuws. Maar ook dichterbij is hier sprake van; het Stanislas College in Rijswijk is er dit schooljaar mee gestart. Het kost heel wat inspanning, maar het levert ook wat op.

In 2012 startte een basisschool in het Schotse St. Ninians met het dagelijks 1 mijl (1.6 km) laten lopen van haar leerlingen. Hoofddoel was de stijgende trend van obesitas tegen te gaan. Maar inmiddels lijken er ook andere effecten op te treden. Volgens de docenten is het gedrag van de kinderen verbeterd en hebben zij meer zelfvertrouwen. De kinderen van deze school lopen rondjes op een uitgetekend parcours op hun schoolplein. Iedere klas doet dit op een verschillend tijdstip, op een moment dat het het best past in het rooster van die klas. Kinderen worden gestimuleerd te rennen, maar mogen ook wandelen. Na maximaal een kwartier gaan ze terug naar binnen.

Het experiment is zo succesvol, dat inmiddels ruim 2000 andere basisscholen in Groot-Brittannië het voorbeeld volgen. Een campagne probeert zelfs alle basisscholen hiertoe te bewegen.

Vrij snel is de Stirling University een onderzoek gestart naar de effecten van de dagelijkse mijl op fysieke gesteldheid, cognitie en sociaal gedrag. Leerlingen van St. Ninians zijn vergeleken met leerlingen van een andere school in de buurt die nog moesten starten met het programma. Onderzoeksleider Colin Moran vertelt: “Ons onderzoek toont positieve veranderingen bij kinderen die deelnamen aan The Daily Mile-interventie, in vergelijking met onze controleschool waar het schema niet werd geïntroduceerd.” De onderzoekers ontdekten dat de kinderen die The Daily Mile deden, significant gezonder waren dan degenen die dat niet deden. Dr. Naomi Brooks legt uit: “We zagen een relatieve toename van 9,1 minuten per dag in termen van MVPA (matig-intensieve beweging) en een relatieve afname van 18,2 minuten per dag in sedentaire tijd. Kinderen op de interventieschool renden gemiddeld 39,1 meter meer tijdens de shuttle-run en ook hun lichaamssamenstelling verbeterde.”

Editie NL berichtte voorjaar 2016 over dit Schotse project en daagde groep 8 van de Meester Baars School in Rotterdam uit om gedurende een maand ook een hardloopkwartier uit te proberen. De kinderen van deze school vonden het niet gemakkelijk om het gehele kwartier te blijven hardlopen, maar waren wel vastberaden om het vol te houden, zo zeggen de leerlingen in het item.

In 2016 heeft de Daily Mile, zoals dit initiatief heet, vaste voet aan Nederlandse bodem gekregen. Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) heeft dit project geadopteerd en is sindsdien druk bezig om Nederlandse scholen te stimuleren mee te doen. Medio 2018 nemen 220 Nederlandse scholen deel.

In een onderzoek van het Mulier Instituut uit april 2019 geeft 10 procent van de schoolleiders aan met hun school aan The Daily Mile mee te doen. De schoolleiders van scholen die The Daily Mile uitvoeren geven tevens aan dat de klas rustiger is na het lopen van The Daily Mile waardoor beter geleerd kan worden (81%). Ook de bekendheid neemt toe. Vier van de vijf (81%) schoolleiders in het basisonderwijs hebben gehoord of gelezen over het beweeginitiatief.

Begin de dag met een uurtje sport en bewegen

Ook andere scholen in Nederland richten zich op het stimuleren van meer bewegen. Een bijzonder voorbeeld is het Stanislas College uit Rijswijk. Deze school is het schooljaar 2015/2016 gestart met het Beweeg VMBO. Eerstejaars leerlingen beginnen elke dag met een uur sport. Direct daarna volgen vakken die veel concentratie vereisen, zoals Nederlands en wiskunde. Rond het middaguur krijgt iedereen nog een lesblok van een half uur bewegend leren, gegeven door een reguliere docent. De trend van de dag beginnen met een uur sport en bewegen wordt volgend schooljaar uitgebreid met de tweede klassen en de jaren daarna gaat dit zo verder tot aan de eindexamenklas. Het doel is de fysieke, sociale maar vooral cognitieve vaardigheden van de VMBO-leerlingen te verbeteren.

Noodzaak tot verandering

Initiatiefnemers zijn Mike Peters en Erwin van Oijen, beiden docent Lichamelijke Opvoeding. Zij waren er van doordrongen dat er iets moest gebeuren met hun school. Leerlingenaantallen namen af, er was dringend behoefte aan een goede profilering om een betere concurrentiepositie ten opzichte van omringende scholen te krijgen. Het was Mike en Erwin bovendien een doorn in het oog dat allerlei fysieke vaardigheden flink afgenomen waren bij hun leerlingen in de loop van de tijd. De school trok veel achterstandskinderen, die veelal niet sporten, vaak ook omdat er thuis geen geld voor was.

“Sport is een ideaal middel om sociale vaardigheden aan te leren bij leerlingen, zoals samenwerken, je grenzen verleggen, jezelf doelen stellen, omgaan met teleurstellingen en het beleven van succeservaringen”

Erwin van Oijen, docent Lichamelijke Opvoeding

De keuze voor een sport- en beweegprofilering had ook als doel om een leefbaardere school te creëren. Mike vertelt: “Kijkend naar de eigenschappen van VMBO-leerlingen zijn we tot een concept gekomen waarin we rekening houden met de specifieke eigenschappen die VMBO-leerlingen bezitten. We zoeken voornamelijk naar de juiste verhouding tussen stilzitten en bewegen. Wat onze profilering uniek maakt is dat wij met onze leerlingen elke dag sporten, elke dag een les bewegend leren geven en het eind van de dag afsluiten met maatwerk op vakken waar leerlingen achterstanden in hebben. De VMBO-leerlingen (met hun specifieke problematiek) die wij op onze school lesgeven, zijn geen uitblinkers op de basisschool geweest. Wij willen deze leerlingen bij ons op school weer plezier laten beleven in het leren.”

Erwin vult aan: “Sport is een ideaal middel om sociale vaardigheden aan te leren bij leerlingen, zoals samenwerken, je grenzen verleggen, jezelf doelen stellen, omgaan met teleurstellingen en het beleven van succeservaringen. Sport is ook een ideaal middel om te werken aan de fysieke gesteldheid van leerlingen, waardoor zij beter in hun vel komen te zitten.

Voorbereiding

De school moest verhuizen naar een nieuw gebouw. Het schoolbestuur stond helemaal achter een nieuw profiel, maar wist dat er alleen voldoende geld beschikbaar zou komen indien er echt een vernieuwend profiel bedacht zou worden. Dat is het sportprofiel geworden. Mike en Erwin zijn zelf op onderzoek uitgegaan. Ze stuitten onder andere op het onderzoek van het Mulier Instituut naar effecten van bewegen gericht op het verbeteren van cognitieve prestaties. Vervolgens zijn ze aan de gang gegaan om draagvlak te creëren bij collega’s. Toen ook dat gelukt was, hebben ze een kant-en-klaar-programma opgesteld en samenwerking gezocht en gevonden met SMART MOVES! voor een goede monitoring ervan.

In september 2015 is het beweeg-vmbo gestart met 147 eerstejaars leerlingen (het jaar ervoor waren er nog maar 60 leerlingen!). Deze beginnen ‘s ochtends allemaal tegelijk met een sportles van 60 minuten. Naast de twee gymzalen worden daarvoor ook andere lokalen gebruikt. De leerlingen krijgen een zo gevarieerd mogelijk sportprogramma aangeboden: zwemmen, mountainbiken, hardlopen, spinning, fitness, zelfverdediging, dans en de traditionele gymlessen. Het Stanislas College werkt ook veel samen met sportverenigingen, het nabijgelegen zwembad en met fitnesscentra.

Vliegende start

De leerlingen sporten niet in hun eigen klas maar in een speciale sport niveaugroep. Aan het begin van het jaar zijn in samenwerking met SMART MOVES! alle leerlingen onderworpen aan een aantal fysieke testen, waarmee kracht, snelheid, uithoudingsvermogen en behendigheid zijn getest. Op basis hiervan zijn de sportgroepen samengesteld. Zo sporten leerlingen altijd in een groep met leerlingen die over gelijkwaardige fysieke vaardigheden beschikken.

Bewuste volgorde

Erwin: “Het is niet voor niets dat we de sportlessen aan het begin van de dag roosteren. Na het eerste uur sport in de ochtend volgen twee belangrijke avo (algemeen vormend onderwijs) vakken, zoals Rekenen en Nederlands. Verschillende studies tonen aan dat leerlingen na het sporten de volgende twee lessen optimaal kunnen presteren. Op het midden van de dag krijgen onze leerlingen een les bewegend leren waarin belangrijke aspecten van de lessen in de ochtend nog eens extra worden herhaald. Deze lessen zijn er op gericht om op een actieve manier de lesstof aan te leren. Dus niet continu stilzitten waar VMBO-leerlingen vaak niet goed in zijn.”

Niet alles van een leien dakje

In de voorbereiding en ook nu tijdens de uitvoering komen Mike en Erwin voortdurend obstakels tegen, zoals bijvoorbeeld geldgebrek. Mede dankzij hun oneindige enthousiasme en de positieve vibe die er binnen de school heerst, zowel bij leerlingen als bij docenten en schoolbestuur, weten ze veel problemen te tackelen. Intussen blijft het leerlingenaantal toenemen. Voor volgend jaar zijn alweer 205 leerlingen aangemeld (waarvan er 168 geplaatst kunnen worden).

Resultaten

De leerlingen worden gedurende het schooljaar gevolgd en getest door SMART MOVES! om te kijken of er daadwerkelijk fysieke en cognitieve verbeteringen optreden. In het najaar van 2015 droegen de leerlingen beweegmeters en is er ook getest met behulp van hartslagmeters. Mike: “Dit vonden de leerlingen spannend, maar het gaf hen ook extra motivatie om zich volledig in te zetten. Zij zijn zich beter bewust van hun eigen fysieke eigenschappen en dit maakt het gemakkelijker zichzelf te verbeteren.”

Vooralsnog kent het nieuwe programma zowel positieve als negatieve gevolgen:

Positieve gevolgen:

• Bij 85% van de leerlingen is al verbetering zichtbaar van fysieke eigenschappen ten opzichte van de 0-meting;
• Sociale vaardigheden van de kinderen lijken verbeterd. Kinderen komen tijdens het sporten en bewegen veel meer in een andere samenstelling met elkaar in contact, waardoor ze meer van elkaar accepteren;
• Het aantal leerlingen dat met de fiets naar school komt (in plaats van de tram of bus) is enorm gestegen;
• Ziekteverzuim onder de leerlingen is omlaag gegaan.

Negatieve gevolgen:

• Intensiteit voor de leerlingen is hoog. Zeker naarmate de kerst nadert, worden kinderen vermoeider. Docenten moeten oppassen dat het niet teveel wordt voor de leerlingen;
• De belasting voor docenten is hoog. Met name door het blok bewegend leren in de middag.

Voor conclusies over cognitieve resultaten is het nog te vroeg, maar Mike en Erwin zijn positief gestemd hierover. Aan het eind van dit schooljaar wordt getest in hoeverre het meer bewegen ook effect heeft gehad op leerprestaties.

Naast de vier docenten lichamelijke opvoeding die de school telt, zijn ook reguliere docenten gevraagd om lessen te geven in hun eigen favoriete sport. Op andere vakken is gekort. De school is van een 50 minuten rooster naar een 45 minuten rooster gegaan om zodoende tijd vrij te maken voor extra sport. Handvaardigheid, Techniek, Nederlands, Engels en Rekenen hebben wat tijd ingeleverd.

Inzet docenten

Desalniettemin verwacht de school dat de leerdoelen gehaald gaan worden. Het overgrote deel van de docenten is heel positief over de ingeslagen weg.

De beweeglessen van 30 minuten lopen vrij goed. Wel geeft de school aan dat het moeilijk is om de juiste bewegingen te zoeken bij de lesstof. Mike: “Het zijn best veel lessen en om deze spannend en attractief te houden moet je veel variëren.” Er is inmiddels een coach aangetrokken die de reguliere docenten hierbij begeleidt.

• Op allesoversport.nl vind je meer informatie over de relatie tussen bewegen en cognitie.

Gebruikte bronnen:

• RTL / Editie NL, 23 maart 2016. Run, leerling, run! Hardloopkwartier op school helpt.
• Kenniscentrum Sport, 2016. Effecten van sporten en bewegen.
• Collard, D.C.M., Boutkan, S., Grimberg, L., Lucassen, J.M.H., & Breedveld, K. (2014). Effecten van sport en bewegen op de basisschool: voorstudie naar de relatie tussen sport en bewegen op school en schoolprestaties. Utrecht: Mulier Instituut.
• EMGO+ Instituut. SMART MOVES
• RIVM Centrum Gezond Leven. Gezondeschool.nl
• Blom, H. 2016. De effecten van sport en bewegen op leerprestaties van kinderen.