Ontwerp speelplekken ook voor buitenspelen in de sneeuw

Een pak sneeuw in januari is in Nederland eerder uitzondering dan regel. Sneeuwzekerheid is er in veel andere landen wel. Op basis van internationaal onderzoek delen we in dit artikel hoe je buitenspelen in de sneeuw kunt bevorderen en hoe je speelplekken – ook in Nederland – sneeuwproof kunt maken. 

In het huidige klimaat van Nederland is er geen sneeuwzekerheid meer in de winter. Dat is anders voor noordelijk gelegen gebieden als Canada, Scandinavië, Japan en Rusland of in hooggelegen gebieden als Zwitserland en Oostenrijk. Kinderen komen met de omgeving in aanraking door te verkennen: het gaat van proeven, klimmen, kruipen en zitten, tot rollen, ruiken en aanraken. Voor kinderen (en stiekem misschien ook wel volwassenen) heeft sneeuw iets magisch: zodra ze ermee in contact komen ontdekken ze alle effecten van dit bijzondere natuurverschijnsel. Het ministerie van Onderwijs en Onderzoek in Noorwegen heeft Noorse kleuterscholen zelfs de taak gegeven om kinderen de natuur te laten ervaren en te verkennen^[1], zowel de zes maanden met, als de zes maanden zonder sneeuw. 

Experimenteren in en met sneeuw

Sneeuw komt in diverse vormen (onder andere poedersneeuw, droge sneeuw, natte sneeuw en papsneeuw) die ieder unieke speeleigenschappen bezitten. Dat maakt het een middel voor artistieke experimenten (sneeuwfiguren en sneeuwbouwwerken) waar kinderen veel plezier mee kunnen beleven. Door te spelen met sneeuw kunnen kinderen natuurlijke fenomenen waarnemen (de veranderende eigenschappen van sneeuw en ijs), de ruimte transformeren, spellen aanpassen of specifieke spellen spelen en fantaseren^[2]. Het spelen met sneeuwballen is zelfs een heuse sport geworden: Yukigassen (sneeuwstrijd in het japans).

Wat werkt wel en wat werkt niet in de sneeuw?

Mocht er sneeuw in Nederland vallen, zijn de speelplekken dan geschikt voor gebruik? In een internationaal onderzoek naar buitenspelen in de sneeuw vinden kinderen een glijbaan (van metaal), een (nest)schommel, een speelhuis en een graafmachine de leukste speelattributen voor spelen in de sneeuw^[2]. De glijbaan staat bovenaan omdat die sneller en schoner is in de winter (als ze niet van plastic zijn) en omdat je onderaan de glijbaan in de zachte sneeuw ploft. 

Minder succesvolle speelelementen in de sneeuw zijn draaimolens, klimtoestellen, wipwappen, zandspeeltafels en trampolines. Sneeuw en ijs vormen bij deze speelelementen vaak juist een belemmering voor het gebruik, in plaats van dat het natuurverschijnsel de ervaring leuker maakt. Ook dragen kinderen handschoenen, waardoor de grip afneemt. Andere voorkomende problemen van spelen in de sneeuw kunnen zijn: gladde oppervlakken en gladde, besneeuwde en/of bevroren speeltoestellen waardoor er een grotere kans is op onveilige situaties. In uitzonderlijke gevallen kan bij extreme temperaturen een kind zelfs vastvriezen aan een metalen voorwerp. 

Ontwerptips voor aantrekkelijke speelplekken in de sneeuw 

Hoe stimuleer je buitenspelen in de sneeuw? En hoe sluit je het ontwerp van een speelplek daarop aan? Uit het onderzoek komen de volgende ontwerptips naar voren voor het ontwerpen van een speelplek die ook in een besneeuwde omgeving buitenspelen stimuleert^[2]:

• Voorzie in vrije ruimte (grasveld, plein) voor het spelen in de sneeuw, het maken van sneeuwpoppen, een sneeuwengel of het houden van een sneeuwballengevecht.
• Zorg voor hoogteverschillen, zodat kinderen de mogelijkheid hebben om daar vanaf te glijden of te sleeën. 
• Plant planten en bomen, want die zijn inspiratie voor spel in de winter. Je kunt erachter verschuilen, eromheen rennen en erin klimmen. Takken van bomen kun je als materiaal gebruiken voor stokvechten, hutten bouwen, in de sneeuw schrijven of om een sneeuwpop te decoreren. 
• Kies de beste speeltoestellen voor buitenspelen in de sneeuw. Dit zijn volgens de kinderen uit het onderzoek: (nest)schommel, roterende schijf (met hoog rotatiepunt), klimstructuren van touw, tunnel, hangmat, metalen glijbaan en een tokkelbaan. 
• Denk bij grotere speelplekken aan een overkapping om te schuilen, een openbaar toilet en de mogelijkheid voor warme chocomel voor de kinderen en koffie/thee voor de eventueel aanwezige ouders of begeleiders.

Stimuleer buitenspelen in de winter

Naast ontwerptips voor hardware (zie BVO model) is het ook belangrijk om buitenspelen in de sneeuw te stimuleren. Zowel in de pauzes op school als thuis. Een voorbeeld hiervan is de campagne Hartje Winter van IVN Natuureducatie en kinderopvangorganisatie Humankind, dat buitenspelen in de winter stimuleert. Over heel het land verspreid doen ruim 3.100 kinderopvanglocaties en zo’n 100.000 kinderen mee (onder andere in provincie Overijssel en Noord-Holland).

Meer lezen?

• Beweegtips voor ouders en kinderen voor alle seizoenen
• Buiten sporten in de winter: 6 tips 
• Spelen in de winter
• Winter Cities Toolkit