Spring naar content

Prehabilitatie: wat levert het op?

Het gezonder en sterker maken van patiënten vóór hun operatie is een veelbelovende benadering die steeds meer aandacht krijgt in de zorg. Want hoe gezonder iemand een operatie ingaat, hoe gezonder iemand weer uit deze operatie komt. In dit artikel lees je wat prehabilitatie inhoudt, welke voorbeelden we kennen en wat deze inzichten betekenen voor algemene beweegstimulering. 

Wat is prehabilitatie?

Het principe dat patiënten fitter hun operatie ingaan met behulp van begeleiding heet ook wel ‘prehabilitatie’. Het doel van prehabilitatie is om patiënten die een operatie nodig hebben, sterker en gezonder te maken voorafgaand aan de operatie, zodat ze beter herstellen en een positievere uitkomst hebben na de ingreep. De begeleiding van prehabilitatieprogramma’s ligt bij een multidisciplinair team van onder meer fysiotherapeuten, diëtisten en psychologen. Dergelijke programma’s bestaan uit verschillende onderdelen om leefstijl te verbeteren. Denk aan bijvoorbeeld: fysieke training, stoppen met roken, mentale begeleiding of het verbeteren van voeding. 

Welke voorbeelden kennen we al?

Verschillende ziekenhuizen in Nederland zetten prehabilitatie al in. Het bekendste voorbeeld is het programma ‘Fit for surgery’. Dit programma wordt onder andere aangeboden in het Maxima Medisch Centrum, Jeroen Bosch Ziekenhuis en Ziekenhuis Gelderse Vallei. Een ander voorbeeld is het Groningen Leefstijl Interventie Model (GLIM) waar prehabilitatie ook een van de speerpunten is. 

Hoe ziet een beweegprogramma eruit? 

Het programma Fit for surgery ziet er als volgt uit: 

  • Drie keer per week een sessie van een uur met rustdagen tussendoor; 
  • De sessie omvat zowel kracht- als duurtraining;
  • Duurtraining bestaat uit een high intensity interval training (HIIT). Het bevat vier intervallen van twee minuten werken op hoge intensiteit, gecombineerd met vier minuten werken op matige intensiteit; 
  • Krachttraining bestaat uit twee series van tien herhalingen waarbij alle grote spiergroepen (benen, rug, buik, borst, schouders en armen) worden gebruikt;
  • Tijdens de rustdagen is de focus op actief herstel. Dus wel bewegen, maar minder intensief dan tijdens de trainingen.

Naast het trainingsprogramma is er veel aandacht voor begeleiding bij voeding, alcohol en op mentaal gebied. 

Wat weten we uit onderzoek? 

Prehabilitatie

Er is steeds meer onderzoek naar prehabilitatie. De eerste projecten zijn begonnen bij patiënten die een buikoperatie moesten ondergaan, zoals in het geval van darmkanker. Hoewel het nog een relatief nieuw onderzoeksterrein is, laten de eerste wetenschappelijke resultaten zien dat deelname aan een prehabilitatieprogramma kan leiden tot een vermindering van complicaties na de operatie[1,2,4]. Ook suggereren de onderzoeken dat patiënten sterker uit hun operatie komen, wat resulteert in beter en sneller herstel[1-5]. Dat patiënten sterker uit de operatie komen, zorgt ervoor dat mensen na hun operatie hun alledaagse taken sneller weer kunnen uitvoeren. 

De vraag is bij welke doelgroepen en operaties prehabilitatie effectief is. Hiervoor is nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig. De onderzoeken geven aan dat, ongeacht de gezondheid bij de start, het enkele weken volgen van een persoonlijk trainingsprogramma onder begeleiding met dagelijks aandacht voor beweging, leidt tot gezondheidswinst en fysieke vooruitgang bij volwassenen en ouderen voorafgaand aan een operatie[2,11,13].

Beweegrichtlijnen

Uit onderzoek blijkt ook dat vooral structureel bewegen – voor een langere periode matig intensief bewegen – effect heeft op de gezondheid[11]. Ook blijkt dat het combineren van fysieke activiteit met stimulering van mentale vermogen (bijvoorbeeld geheugen), coördinatie, balans en sociale interactie, leiden tot een verbeterd dagelijks functioneren bij ouderen[4].

Zowel de Nederlandse beweegrichtlijnen als de internationale beweegrichtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) geven aan dat elke stap telt en bijdraagt aan de gezondheid. Het figuur hiernaast laat zien dat de allereerste stap van ‘helemaal niet bewegen’ naar ‘een beetje meer bewegen’, zorgt voor de grootste gezondheidswinst. 

De beweegrichtlijnen adviseren minimaal 150 minuten matig intensieve beweging per week en minimaal tweemaal per week bot- en spierversterkende activiteiten, aangevuld met balansoefeningen voor ouderen. Het gaat hierbij zowel om activiteiten gericht op uithoudingsvermogen als op kracht (spier- en botversterkend) om gezondheidswinst te behalen.

Wat betekent dit voor de praktijk?

Prehabilitatie laat zien dat een korte periode van intensieve, frequente en begeleide training op maat kan leiden tot een verbeterde fysieke capaciteit, ongeacht de fysieke gesteldheid in de beginsituatie. Tegelijkertijd is ook duidelijk dat structureel of langdurig matig intensieve beweging (in groepsverband) in combinatie met bot- en spierversterkende activiteiten, zorgt voor gezondheidswinst en voor verbetering van uithoudingsvermogen, spierkracht en dagelijks functioneren[6,10,11]. De positieve effecten van bewegen op gezondheid verschillen dus per aanpak en duur/intensiteit van het programma. Begeleid je als professional mensen bij sport, bewegen en hun leefstijl, dan kun je hier rekening mee houden.

Zo help je jouw patiënt meer bewegen

Wil je de beginsituatie van jouw patiënt bepalen en ben je benieuwd of jouw patiënt voldoet aan de beweegrichtlijnen? De Beweegrichtlijnentest helpt je inzicht te krijgen in het huidige beweeggedrag. Na enkele vragen verschijnt het resultaat en kun je op basis daarvan aan de slag met passende begeleiding. De Beweegcirkel kan je hierbij op weg helpen. Dit is een handige gesprekstool waarmee je patiënten stapsgewijs helpt meer te bewegen.

Lees meer

Bronnen

  1. Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuizen. Ziekenhuizen in startblokken voor prehabilitatie, wachten is op startschot bekostiging. [Internet]. Geraadpleegd van: https://www.nvz-ziekenhuizen.nl/actualiteit-en-opinie/ziekenhuizen-startblokken-voor-prehabilitatie-wachten-op-startschot [Op 26 mei 2023]. 
  2. Molenaar CJ, van Rooijen SJ, Fokkenrood HJ, Roumen RM, Janssen L, Slooter GD. Prehabilitation versus no prehabilitation to improve functional capacity, reduce postoperative complications and improve quality of life in colorectal cancer surgery. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2023(5).
  3. Michael CM, Lehrer EJ, Schmitz KH, Zaorsky NG. Prehabilitation exercise therapy for cancer: A systematic review and meta-analysis. Cancer medicine. 2021 Jul;10(13):4195-205.
  4. McIsaac DI, Gill M, Boland L, Hutton B, Branje K, Shaw J, Grudzinski AL, Barone N, Gillis C, Akhtar S, Atkins M. Prehabilitation in adult patients undergoing surgery: an umbrella review of systematic reviews. British journal of anaesthesia. 2022 Feb 1;128(2):244-57.
  5. West MA, Jack S, Grocott MP. Prehabilitation before surgery: Is it for all patients?. Best Practice & Research Clinical Anaesthesiology. 2021 Dec 1;35(4):507-16.
  6. Wu ZJ, Wang ZY, Gao HE, Zhou XF, Li FH. Impact of high-intensity interval training on cardiorespiratory fitness, body composition, physical fitness, and metabolic parameters in older adults: A meta-analysis of randomized controlled trials. Experimental Gerontology. 2021 Jul 15;150:111345.
  7. De Vries NM, Van Ravensberg CD, Hobbelen JS, Rikkert MO, Staal JB, Nijhuis-Van der Sanden MW. Effects of physical exercise therapy on mobility, physical functioning, physical activity and quality of life in community-dwelling older adults with impaired mobility, physical disability and/or multi-morbidity: a meta-analysis. Ageing research reviews. 2012 Jan 1;11(1):136-49.
  8. Borde R, Hortobágyi T, Granacher U. Dose–response relationships of resistance training in healthy old adults: a systematic review and meta-analysis. Sports medicine. 2015 Dec;45:1693-720.
  9. Cruz-Jentoft AJ, Bahat G, Bauer J, Boirie Y, Bruyère O, Cederholm T, Cooper C, Landi F, Rolland Y, Sayer AA, Schneider SM. Sarcopenia: revised European consensus on definition and diagnosis. Age and ageing. 2019 Jan 1;48(1):16-31.
  10. Roberts CE, Phillips LH, Cooper CL, Gray S, Allan JL. Effect of different types of physical activity on activities of daily living in older adults: systematic review and meta-analysis. Journal of aging and physical activity. 2017 Oct 1;25(4):653-70.
  11. Wu ZJ, Han C, Wang ZY, Li FH. Combined training prescriptions for improving cardiorespiratory fitness, physical fitness, body composition, and cardiometabolic risk factors in older adults: Systematic review and meta-analysis of controlled trials. Science & Sports. 2023 Feb 17.
  12. Markov A, Hauser L, Chaabene H. Effects of Concurrent Strength and Endurance Training on Measures of Physical Fitness in Healthy Middle-Aged and Older Adults: A Systematic Review with Meta-Analysis. Sports Medicine. 2023 Feb;53(2):437-55.
  13. Molenaar CJ, Minnella EM, Coca-Martinez M, Ten Cate DW, Regis M, Awasthi R, Martínez-Palli G, López-Baamonde M, Sebio-Garcia R, Feo CV, van Rooijen SJ. Effect of multimodal prehabilitation on reducing postoperative complications and enhancing functional capacity following colorectal cancer surgery: the PREHAB randomized clinical trial. JAMA surgery. 2023 Mar 29.