Risicovol spelen: wat is het en waar is het goed voor?

Hutten bouwen, in bomen klimmen en op geheime plekken spelen. Vroeger normale bezigheden voor kinderen, maar nu spelen zij steeds minder buiten. En als ze buiten spelen, worden ze vaak streng in de gaten gehouden door volwassenen. De focus ligt de afgelopen jaren steeds meer op veiligheid en bescherming. Van de overheid, maar ook van ouders. Het resultaat: intensiever toezicht, strakkere regelgeving en strenge eisen aan speelplekken. Kinderen krijgen steeds minder ruimte om vrij te spelen en dat is niet goed voor hun ontwikkeling, zo blijkt uit steeds meer onderzoek.

Van beschermen naar versterken 

Elke dag belanden zo’n 200 kinderen onder de 12 jaar met letsel op de eerste hulp^[1]. De meeste ongelukken gebeuren thuis, in het verkeer of tijdens het sporten. 11% van de ongelukken vindt plaats op school of in het kinderdagverblijf^[1]. Natuurlijk is het belangrijk kinderen te beschermen om letsel te voorkomen, vooral als ze nog heel jong zijn en geen gevaar kunnen inschatten. Maar als kinderen ouder worden, moeten ze leren hoe ze zelf met risico’s kunnen omgaan. Dat noemen we het versterken van kinderen. Als volwassenen hierin investeren, neemt de kans op ernstig letsel of een ongeval af. 

Versterken door risicovol spelen

Een goede balans tussen het beschermen en versterken van kinderen is dus belangrijk. Hier ligt een belangrijke verantwoordelijkheid voor volwassenen die met kinderen te maken hebben. Een goede manier om kinderen te versterken is door ze risicovol te laten spelen. Daarmee worden spelvormen bedoeld die spannend, uitdagend en avontuurlijk zijn en waarbij een kans bestaat op licht fysiek letsel, zoals een schaafwond, bult of blauwe plek. En die verwondingen zijn niet erg – kinderen groeien daar zo overheen en worden er op meerdere manieren juist sterker van. Risicovol spelen heeft een positieve invloed op de fysieke, mentale en sociale gezondheid en vaardigheden van kinderen. Door nieuwe, spannende dingen te doen, leren ze het volgende:

• Risicocompetenties: risico’s inschatten en cognitieve vaardigheden om afwegingen te maken
• Motorische vaardigheden: minder bewegingsangst en beter in hun vel
• Omgevingsbewustzijn: inzicht in hoogte, diepte, snelheid en daardoor het navigerend vermogen
• Sociale vaardigheden: conflicten oplossen (overleg) en emoties (van anderen) inschatten
• Effectief leren: uitdagingen aangaan (in plaats van vermijden) vergroot onafhankelijkheid, zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen (minder angst)

Risicovol spelen toepassen

Risicovol spelen kan overal, maar de natuur is een geweldige plek. Daar zijn van nature spannende elementen, zoals bomen, planten, stenen, water en zand. Buitenspelen in de natuur geeft kinderen de kans om op hun eigen manier te spelen, omdat bomen bijvoorbeeld meer keuze geven in hoogte en stabiliteit dan een standaard speeltoestel. Maar ook thuis, op school of op de opvang kunnen kinderen risicovol spelen, bijvoorbeeld door een parcours te maken, te koken, bakken of timmeren.

Een overzicht van de verschillende vormen van risicovol spelen vind je op de website van VeiligheidNL.  Je zult zien dat ze allemaal makkelijk toepasbaar zijn. Bovendien kiezen kinderen van nature zelf voor uitdagend spel en vinden ze het ontzettend leuk^[2]. Risicovol spelen draait namelijk om het ontdekken en opzoeken van grenzen en balanceert dus op het randje van angst en opwinding. Het kriebelt in hun buik en geeft gevoelens van opwinding, spanning en trots. Ook sluiten ze door risicovol te spelen makkelijker vriendschappen. Tijdens het samen risicovol spelen leren ze hun eigen mogelijkheden kennen en die van hun speelmaatjes. Ze kunnen elkaar ondersteunen in het aangaan of vermijden van risicovolle situaties^[3].

Risicovol spelen is meer veiligheid 

Misschien denk je dat risico’s opzoeken leidt tot meer ongelukken. Maar dat is niet per se waar. Natuurlijk kunnen kinderen zich af en toe bezeren tijdens risicovol spelen, maar dat hoort erbij. Die schrammen en bulten verdwijnen vanzelf weer. Van zwaarder letsel zoals een hersenschudding, of in het ergste geval invaliditeit of overlijden, is nauwelijks sprake^[3]. Studies tonen aan dat kinderen die op hoogte spelen, niet vaker of ernstigere botbreuken hebben. Op een kinderopvang waar risicovol spelen werd ingevoerd, daalde het aantal letsels zelfs^[4].

Kinderen moeten leren om zelf te bedenken wat wel en niet gevaarlijk is. Maar daarbij is het wel belangrijk dat volwassenen weten wanneer ze moeten helpen. Bijvoorbeeld als een kind nog te jong is om risico’s in te schatten of als de risico’s niet duidelijk zijn. Spelen bij open water zonder toezicht is bijvoorbeeld gevaarlijk voor een vierjarige, maar niet per se voor een 12-jarige die kan zwemmen.

Wat laat je toe? 

Het is een kunst om een goede balans te vinden tussen kinderen beschermen en ze ruimte geven om te leren met risico’s om te gaan. Volwassenen, zoals ouders en leraren, hebben hierin een grote verantwoordelijkheid. Maar hoe doe je dat? Welke risico’s laat je toe en wanneer wordt het te gevaarlijk? Daarvoor moet je weten wat het verschil is tussen een risico en een gevaar. 

Een gevaar is een dreiging die een kind niet kan overzien en waar het geen invloed op heeft, en we proberen gevaar altijd te vermijden. Een risico is iets waarbij er een kans is op zowel een positieve als negatieve uitkomst, zoals een verwonding. Bijvoorbeeld: klimmen in een rotte boom is gevaarlijk, terwijl klimmen in een gezonde boom een risico is. Risico’s kunnen aanvaardbaar of onaanvaardbaar zijn. Aanvaardbare risico’s dragen bij aan de ontwikkeling van het kind en bevorderen groei, leren en ontwikkeling. Een risico wordt onaanvaardbaar als een kind het niet goed kan inschatten en het tot ernstig letsel kan leiden.

Gevaar	Onaanvaardbaar risico	Aanvaardbaar risico
Een peuter knutselt met een elektrische figuurzaag	Een peuter figuurzaagt handmatig met regelmatig maar onderbroken toezicht	Een peuter figuurzaagt handmatig met toezicht en begeleiding

Het is belangrijk gevaren te vermijden, maar tegelijkertijd kinderen risico’s te laten inschatten. Als een situatie risicovol is, maar het kind kan er iets van leren, is het misschien beter om iets niet te verbieden, maar te kijken hoe je het spelen toch mogelijk kunt maken. Zo maak je van een onaanvaardbaar risico een aanvaardbaar risico. Als er echt een onaanvaardbaar risico of gevaar is, is het belangrijk om aan het kind uit te leggen waarom het moet stoppen met spelen. Zo leert het waarom het niet kan doorgaan en hoe het met vergelijkbare situaties moet omgaan. Hiermee voorkom je dat kinderen het gevoel krijgen dat je ze niet vertrouwt met spelen.

De Risicoach

VeiligheidNL heeft de Risicoach ontwikkeld, een online tool voor pedagogisch professionals en beleidsmakers in de kinderopvang. Deze tool begeleidt je stap voor stap bij het aan de slag gaan met risicoteam. Zo zit je als team op één lijn wat betreft het toelaten van risico’s. Met de Risicoach krijg je ook praktische tools en handvatten om jouw benadering van risico’s te onderbouwen tegenover collega’s, ouders en inspecties. Daarnaast zorgt de Risicoach er ook voor dat de kinderopvangorganisatie waar jij werkt de juiste kaders schept en je als pedagogisch professional niet meer alleen op je eigen gevoel hoeft af te gaan. Lees meer informatie bij de Risicoach.

Meer lezen?

• Meer informatie en inspiratie over risicovol spelen en de meerwaarde ervan zijn te vinden op de website van VeiligheidNL.
• Wil je handvatten om risicovol spelen op te nemen in je beleid? Kijk dan op de website van de Risicoach en ga met je team aan de slag.
• Wil je ouders informeren over risicovol spelen? Verwijs ze dan door naar Kinderveiligheid.nl.