Senioren staan fysiek en emotioneel steviger dankzij aikido
Body-Mind Fit met Aikido is een sociaal sportinitiatief voor (kwetsbare) senioren. Het samen beoefenen van de aikidosport draagt niet alleen bij aan meer bewegen; de deelnemende ouderen hebben er ook baat bij op andere gebieden, zoals fysieke en emotionele stabiliteit. Projectleider Piet Lagerwaard vertelt hoe hun aanpak daaraan bijdraagt.
Body-Mind Fit met Aikido (BMF) is een erkende interventie voor (kwetsbare) senioren. De deelnemers zijn vooral zeventigers en tachtigers die nog zelfstandig kunnen bewegen. Deze groep is nog min of meer vitaal, maar kampt al wel met de eerste tekenen van kwetsbaarheid. Hun conditie en stabiliteit nemen af. Hierdoor ervaren ze steeds meer fysieke en sociale belemmeringen in hun leven.
De visie achter BMF is dat ouderen – door ze te trainen in valpreventie, valtraining en weerbaarheid – via de verdedigingssport aikido deze beperkingen kunnen voorkomen of verminderen. Het doel van de aanpak is doorstroom naar een structurele aikidogroep of ander beweegaanbod.
Wennen aan ouder worden
Piet Lagerwaard is Nationaal Coördinator Ouderenbeleid bij de Aikidobond Nederland en projectleider en trainer van BMF. “Veel mensen moeten wennen aan het ouder worden”, vertelt Piet over zijn deelnemers. “Wij hadden hier bijvoorbeeld een zeventigplusser die vroeger bokser was geweest. Hij wilde eigenlijk meedoen met een reguliere aikidogroep, maar hij kon het ondanks zijn sportverleden niet meer bijbenen. Dat moest hij accepteren en dat was confronterend. In ons BMF-programma passen we de aikido-oefeningen aan, naar wat past bij het tempo en de vaardigheden van de deelnemers.”
Wat is een sociaal sportinitiatief?
Sport en bewegen kunnen bijdragen aan beleidsdoelen op het gebied van bijvoorbeeld armoede en gezondheid. Maar om kwetsbare groepen echt vooruit te helpen, is meer nodig dan een uurtje bewegen met achteraf een kopje koffie. Wat werkt is inzetten op een sociaal sportinitiatief: een planmatige aanpak voor een complex maatschappelijk vraagstuk met inzet van sport en bewegen. Met als doel dat de deelnemers vooruitgang boeken op levensdomeinen als onderwijs, wonen, werk of gezondheid. Bekijk de Toolkit Sociale sportinitiatieven.
Ontspannen en centreren
BMF is een programma van negen lessen waarin deelnemers met aikido werken aan stabiliteit en valpreventie. Ook trainen ze hun fysieke, mentale en sociale weerbaarheid. Piet: “In het fysieke deel van de les oefenen we vanuit drie uitgangspunten: ontspannen, centreren en verbinden met de ander. We proberen ze echt te laten voelen wat er gebeurt in hun lijf. Hoe voelen je schouders aan als je je gespannen voelt? Hoe kun je die vervolgens ontspannen?”
“Deelnemers leren om zichzelf te centreren. Ieder voorwerp en levend wezen heeft een zwaartepunt, dat zit bij mensen in de buurt van je navel. Als je oefent om je aandacht dáár te houden, sta je automatisch steviger en meer in balans.” Soms zie je ouderen op straat echt ‘hangen’ op hun rollator, vertelt Piet. “Trek ‘m weg en ze vallen om. Wij proberen ouderen te leren dat zo’n hulpmiddel een contactpunt is. Probeer het te benutten, zónder er volledig op te steunen. Voor zover ze dat nog kunnen uiteraard.”
Hoe reageer je op de ander?
In het sociale deel van de les praten deelnemers en begeleider na. Piet ontwikkelde hiervoor een reader met thema’s die je kunt bespreken. “Communicatie is zo’n thema. Soms hebben we deelnemers in de groep die zich wat grof kunnen uiten naar anderen. We bespreken dan hoe je écht kunt luisteren naar elkaar: wat bedoelt iemand, hoe kun je op een andere manier reageren?”
Er is ook een les over verbale duidelijkheid. Veel ouderen voelen zich overgeleverd aan de zorg of de gemeente. Ze voelen niet altijd meer ruimte om eigen keuzes te maken. Hoe kun je dan toch aangeven dat je iets niet wilt? Wij leren onze deelnemers: ‘nee’, of ‘stop’ zijn een volledige zin. Vaak gaan we onszelf uitgebreid verklaren, maar daarmee maak je jezelf juist zwakker.”
Vaker de deur uit durven
Wat levert deelname aan het BMF-programma de deelnemers op? Piet: “Wat ik hoor, is dat ze zich zekerder voelen op straat en meer ontspannen lopen. Ze zijn minder bang om te vallen en durven vaker de deur uit te gaan. Als je geen sport doet waar af en toe vallen normaal is, verkramp je als je valt. Terwijl je door ‘ontspannen’ te vallen juist minder vaak iets breekt.” Dat is winst, want elke vijf minuten komt er een 65-plusser op de spoedeisende hulp na een val.
Resultaten Body Mind Fit met aikido
In de periode 2018-2020 kregen de deelnemers na elke cursus een vragenlijst. Hierin was ook de TNO-vitaliteitsmeter ‘Vita-16’ opgenomen om verschillen in vitaliteit te meten. Daaruit bleek:
- dat de 201 deelnemers gemiddeld een halve dag per week meer gingen bewegen;
- dat de zelf beleefde fitheid met 7,6 procent toenam;
- dat de emotionele weerbaarheid toenam (bij vrouwen met 2,5% en bij mannen met maar liefst 10%);
- gemiddeld nam de algehele weerbaarheid toe met ruim 6%. Bij de groep 71- tot 80-jarigen was dat zelfs ruim 20%;
- ook meldden deelnemers verbeterde sociale vaardigheden.
“Ontspannen is overigens niet hetzelfde als slap staan, maar juist stabiel staan. Onze deelnemers doen in de loop van de training een oefening waarbij een veel jonger persoon tegen hen duwt. Ze zijn super verrast als ze kunnen blijven staan. Heel waardevol voor een groep die vaak denkt dat ze niets meer kunnen. Veel ouderen hebben het gevoel: ik tel niet meer mee. Door BMF kom je zowel fysiek als emotioneel beter in balans.”
Grote nieuwe doelgroep
Er zijn BMF-programma’s in het hele land mogelijk, gesubsidieerd door de overheid. Deelnemers worden geworven via lokale partners zoals welzijns- en ouderenorganisaties en sportbedrijven. Piet vertelt hoe de samenwerking tussen gemeente en sportaanbieders in zijn eigen stad Arnhem tot stand kwam.
“We kwamen bij elkaar in het kader van het Sportakkoord. Daar koppelden we beleidsmakers ouderenbeleid van de gemeente aan lokale dojo’s1.” Ook dojo’s kampen met teruglopende ledenaantallen. Een programma als BMF zorgt voor instroom van nieuwe leden. “Ouderen zijn wat dat betreft een potentieel grote doelgroep voor deze clubs. In Arnhem hebben we nu een aikodogroep voor ouderen op de maandagmiddag, die voortkomt uit het programma.”
Het vinden van voldoende professionele trainers is wel een uitdaging, vertelt Piet. “De meeste trainers zijn amateur en geven training als vrijwilliger naast hun gewone baan. Maar voor BMF werken we liever met opgeleide aikidotrainers, maar die groep is niet zo groot.”
Alleen schaafwondjes
Piet, tot slot: “In de wijk Presikhaaf deed een dame van 89 jaar oud mee. Na het afronden van de training raakte ze betrokken bij een ongelukje. Ze zat in een auto als passagier. Op het moment dat ze wilde uitstappen, trok de chauffeur te snel weer op en viel deze dame uit de auto. Maar, zo zei ze zelf: ‘ik heb dankzij de cursus alleen een paar schaafwondjes, want ik weet nu hoe ik moet vallen’. En dat is waarom we dit doen! Als je leert hoe je stevig kunt staan én hoe je moet vallen, hoef je niet bang te zijn. En kom je ook minder snel in een sociaal isolement terecht.”
Erkende interventies
Erkende interventies zijn goed uitgewerkt, hebben zich in de praktijk bewezen en zijn door professionals beoordeeld. Hoe hoger het erkenningsniveau, hoe sterker de aanwijzing dat het programma werkt. Bekijk alle informatie over erkende sport- en beweeginterventies, inclusief de database.
Meer lezen?
- Deze bouwstenen maken een succes van jouw sociale sportinitiatief.
- Kies voor een sociaal sportinitiatief en behaal succes in het sociaal domein.
- Vechtsportschool ↩︎