Sport en bewegen voor volwassenen in armoede: een overzicht

Werk jij met of voor volwassenen in een lage sociaaleconomische positie (SEP)? Dit artikel geeft een overzicht van kennis en praktische tools die je kunt inzetten voor deze groep. We verwijzen je naar cijfers, regelingen, inspirerende praktijkvoorbeelden en meer. Relevant voor beleidsmakers, uitvoerende professionals en sportaanbieders.

Feiten en cijfers

In 2022 hadden 637.000 mensen in Nederland een laag inkomen. Enkele groepen hebben een relatief hoog risico om (langdurig) in armoede te leven. Het gaat om eenoudergezinnen, alleenstaanden tot aan de AOW-leeftijd, huishoudens met een niet-Europese herkomst, bijstandsontvangers, laagopgeleiden en 55- tot 65‑jarigen^[1].

Volwassenen (25 tot en met 64 jaar) met een lage SEP sporten wekelijks minder (23%) dan volwassenen met een hoge SEP (73%). Ook zijn zij minder vaak lid van een sportvereniging (4% tegenover 20%) en besteden zij minder tijd per week aan sport (1,2 uur tegenover 3,3 uur). Verder ervaren volwassenen met een lage SEP vaker beperkingen om te bewegen (38% tegenover 18%) en hebben zij vaker ernstige beperkingen (13% tegenover 2%). Daarnaast voldoen zij minder vaak aan de beweegrichtlijnen (36%) ten opzichte van volwassenen met een hoge SEP (55%). Volwassenen met een lage SEP besteden ook minder tijd per week aan wandelen en fietsen dan volwassenen met een hoge SEP.

Meer informatie vind je in het artikel Zo maak je sport en bewegen mogelijk voor volwassenen met inkomensarmoede.

Multiproblematiek

Bij armoede wordt vaak gedacht aan mensen met een laag inkomen en een lage opleiding. De kern van het probleem is een knellende financiële situatie, maar daar omheen ervaren mensen vaak gevoelens van schaamte, stress, onzekerheid, machteloosheid en gebrek aan eigenwaarde. Arm zijn betekent dus veel meer dan te weinig geld hebben. Er is niet één soort armoede en het verschilt per persoon of en hoe iemand armoede ervaart^[2].

Ook is bij de lage inkomens sprake van een opeenstapeling van (gezondheids)problemen. Mensen met een armoederisico geven aan een minder goede gezondheid en een ongezondere leefstijl te hebben. Ook doen mensen met een laag inkomen minder mee in de samenleving: ze zijn minder vaak actief in een vereniging, doen minder vaak vrijwilligerswerk en voelen zich vaker eenzaam. Ook is er vaker sprake van laaggeletterdheid binnen deze doelgroep^[1]. Je kunt gebruik maken van de Tipkaart laaggeletterdheid in de sport en het artikel Zo laat je laaggeletterden meedoen met sport en bewegen om hierover meer te weten te komen.

Meer informatie over armoede en gezondheid vind je in de infographic van Pharos Samenhang armoede, schulden en gezondheid.

Belang van sport en bewegen

Sport en bewegen zijn op veel vlakken effectief. Het zorgt onder andere voor een betere fysieke en mentale gezondheid, meer zelfvertrouwen en een betere kwaliteit van leven. Zeker voor mensen die in armoede leven, kan in beweging komen of meer bewegen veel positieve effecten opleveren. Zij kunnen de stress die zij ervaren rondom geldzorgen even vergeten, kunnen zich gezonder voelen en meer participeren in de samenleving. Het Human Capital Model beschrijft ruim 80 effecten van sport en bewegen, op het gebied van fysiek, sociaal, persoonlijk, financieel, intellectueel en emotioneel.

Sluit aan bij de leefwereld

Voor een goede aansluiting van beleid of uitvoering bij de doelgroep is het belangrijk om je te verdiepen in de leefwereld van mensen in armoede. Weet je wat ze denken, waar ze zich mee bezighouden en wat ze willen? Alleen als je je daarin verdiept, kun je passend beleid of uitvoeringsplannen maken. Je kunt de Portretten armoede: inzicht in de leefwereld van mensen met weinig leefgeld hiervoor gebruiken. Deze geven inzicht in de leefwereld van mensen in armoede en wat dit betekent voor hun sport- en beweeggedrag. Ook zijn er video’s van Riane, Alex en Lilith, die vertellen over hun ervaring met leven in armoede en sport en bewegen.

Het artikel Mensen met een lage sociaal economische status: wat drijft en belemmert hen bij sport en bewegen geeft meer uitleg over de drijfveren en belemmeringen van volwassenen in armoede. Als je de inwoners (beter) wil bereiken of betrekken kun je de checklist van Pharos gebruiken. Als je wilt weten hoe je ervaringsdeskundigen kunt betrekken, luister dan de podcast waarin Suse van Kleef in gesprek gaat met Alex Schepel, ervaringsdeskundige bij Expertisecentrum Sterk uit Armoede en Jamilla Vervoort, specialist bij Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Volwassenen laten participeren: het beleid

Beleidsmakers uit verschillende domeinen proberen de negatieve gevolgen van armoede voor volwassenen te verkleinen. Sport en bewegen kunnen vanuit elk domein als middel worden ingezet voor sociale participatie. Maar naast sport als middel, kun je ook sociale sportinitiatieven inzetten. Met een sociaal sportinitiatief ga je een stap verder dan met sport als middel. Hierbij organiseer je een planmatige aanpak of interventie voor een doelgroep. Met als doel dat zij vooruitgang boeken op een levensdomein als onderwijs, wonen, werk, welzijn of gezondheid. Een sociaal sportinitiatief is geschikt voor meer complexe maatschappelijke vraagstukken. 

Meer lezen over integraal beleid?

• Verschillende gemeenten integreren sport en bewegen voor volwassenen in hun minimabeleid. Voorbeelden uit drie gemeenten zijn beschreven in artikelen om je inspiratie te geven over hoe je dit kunt doen: Oost Gelre, Harderwijk en Sittard-Geleen.
• De Meedoen Meerkamp is een tool die je helpt om lokaal en regionaal beter samen te werken.
• Gesprekstool: Succesvol combineren van armoede- en gezondheidsbeleid

Beweegstimulering: de praktijk

Ben je een uitvoerende praktijkprofessional zoals buurtsportcoach, sportaanbieder, sociaal werker of trainer bij een sportvereniging? Hieronder delen we kennis en de beste tools voor jouw dagelijks werk. Werk je met volwassenen die leven in armoede? Dan zijn er in sommige gemeenten financiële regelingen voor inwoners om mee te doen aan sport- en beweegactiviteiten. Het is belangrijk dat deze regelingen vindbaar en toegankelijk zijn voor de doelgroep. Meer over regelingen lees je in het artikel Vind de weg naar de juiste regelingen voor meedoen met sport en bewegen. Daarbij is het ook belangrijk dat je rekening houdt met de diversiteit aan belemmeringen. In een aantal gevallen spelen ook belemmeringen op andere levensdomeinen een rol bij het wel of niet mee kunnen, willen of durven doen aan sport en bewegen.

Het blijkt vaak lastig te zijn om inwoners in armoede te bereiken. Zij zoeken niet altijd hulp of laten zich niet makkelijk vinden. Ook zijn er veel mensen die zich helemaal niet ‘arm’ voelen. Voor jou als professionals kan dat lastig zijn. Buurtsportcoaches zijn de ogen en oren van de wijk en staan vaak in contact met mensen in armoede, in het artikel Dit kun je als buurtsportcoach doen voor inwoners in armoede lees je veel praktische tips en tricks van buurtsportcoaches die je kunt benutten om inwoners in armoede te bereiken en in beweging te krijgen.

Ook de Inspiratiesheet voor de buurtsportcoach geeft veel inspiratie en achtergrondkennis. In het webinar Aansluiten bij de leefwereld van mensen in armoede worden door praktijkprofessionals en ervaringsdeskundigen nog veel meer inspirerende voorbeelden besproken om mensen in armoede in beweging te krijgen.

Praktijkvoorbeelden:

• Amsterdam-Oost: Kwetsbare volwassenen en ouderen bewegen dankzij leefstijlnetwerk
• Vaals: Beweegmakelaar zet kwetsbare inwoners op het juiste spoor
• De BuurtSportVereniging vergroot de sport- en beweegdeelname in lage inkomensbuurten