Sport en bewegen zijn van betekenis voor kwetsbare jongeren

Kwetsbare jongeren die sporten, scoren op verschillende terreinen (vaardigheid, gedrag, gezondheid) beter dan kwetsbare jongeren die niet sporten. Hoe en onder welke voorwaarden heeft sport deze positieve effecten bij kwetsbare jongeren? Wat is hierbij de rol van een trainer of coach? En wat is nodig voor een succesvolle samenwerking tussen jeugdhulporganisaties en sportverenigingen?

Sinds in 2015 de overheidstaken van onder andere jeugdzorg zijn gedecentraliseerd, zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van dit beleid. Op veel plekken in Nederland is daarna geëxperimenteerd met sport- en beweegprojecten binnen het sociale domein. Beleidsmedewerkers en jeugdhulporganisaties probeerden met de inzet van sportverenigingen de ongelijkheid in toekomstperspectieven tussen jongeren te verkleinen.

Destijds is ook onderzoek gedaan naar de inzet van sport voor een positieve ontwikkeling van kwetsbare jeugd. Dit leverde positieve inzichten op, maar het blijkt ingewikkeld om sport en bewegen binnen het sociaal domein een vaste plek te geven. Op veel plekken is het gebleven bij korte projecten – zonder langdurige borging.

Sportende kwetsbare jongeren scoren beter

Kwetsbare jongeren die sporten bij sportverenigingen scoren hoger op bepaalde aspecten dan kwetsbare jongeren die dat niet doen, zo blijkt uit onderzoek van onder meer Wageningen University. Deze zijn onder te verdelen in:

• Vaardigheden: jongeren die vaker sporten per maand gaan beter om met problemen en moeilijke situaties in het dagelijkse leven en scoren beter op de vaardigheid ‘doorzetten’. Er is geen relatie gevonden met de vaardigheden plannen, monitoren en reflecteren.
• Gedrag: jongeren die vaker sporten per maand doen het beter als het gaat om emotionele problemen, gedragsproblemen en pro-sociaal gedrag (bijvoorbeeld vrienden helpen. Ook scoren jongeren die sporten lager op hyperactiviteit dan jongeren die niet sporten.
• Gezondheid, welzijn en schoolprestaties: jongeren die vaker sporten per maand doen het beter als het gaat om schoolprestaties, ervaren gezondheid en ervaren welzijn. Ook bleken zij mentaal weerbaarder dan jongeren die niet sporten. Interviews met jongeren bevestigden ook dat sport de mentale weerbaarheid van kwetsbare jongeren kan versterken.

Betekenissen van sport voor kwetsbare jongeren

Interviews laten zien dat sport meerdere betekenissen kan hebben voor kwetsbare jongeren, naast het aanleren van vaardigheden binnen een sport.

• Sport als veilige plek: bij een sportactiviteit kunnen jongeren ontsnappen aan problemen thuis, op school of in de buurt en vinden ze positieve steun en feedback van trainer/coach en leeftijdsgenoten.

• Sport als instrument: jongeren kunnen door sport dealen met uitdagingen in hun dagelijks leven, bijvoorbeeld het geven van structuur in een turbulente jeugd of het geven van positieve energie in moeilijke tijden.
• Sport als plek om te leren: jongeren leren over zichzelf in relatie tot de wereld om hen heen. Hoe kan ik omgaan met stress en ruzies? Hoe kan ik mijn talenten verder ontwikkelen en inzetten?
• Sport als leidraad in het leven: sport als belangrijk onderdeel van hun identiteit en voor het bereiken van doelen buiten de sport, zoals het vinden van een baan of het behalen van een diploma.

De betekenis van sport verschilt voor verschillende jongeren. Het is dus belangrijk dat je als professional kijkt wat sport voor een jongere kan betekenen en daar de juiste activiteit aan koppelt. 

Rol van de trainers en coaches & tips

De balans tussen een negatieve en een positieve sportervaring is heel fragiel. Als een kwetsbare jongere in een sport- of beweegsetting dezelfde problemen tegenkomt als in het dagelijks leven, dan kunnen sport en bewegen een negatieve betekenis krijgen. Trainers en coaches kunnen bijdragen aan een fijne en positieve sportervaring. 

• Begrijpelijke sportervaringen: sportcoaches kunnen jongeren inzicht geven in hun ontwikkelingsproces, duidelijke regels en structuur hanteren en vragen stellen in plaats van instructie te geven. Dit helpt jongeren te begrijpen wat er van ze wordt verwacht en hoe de dingen werken.
• Hanteerbare sportervaringen: sportcoaches geven jongeren het gevoel dat ze ‘succesvol’ kunnen zijn, door te werken aan haalbare individuele uitdagingen/ontwikkeldoelstellingen, zodat jongeren successen kunnen ervaren.
• Betekenisvolle sportervaringen: hieraan kan een sportcoach werken door plezier voorop te stellen. De sportcoach kan de interne motivatie van de jongere versterken door succeservaringen in te bouwen en ondersteuning te bieden (bijvoorbeeld complimenteren).

Samenwerking tussen jeugdhulp en sport is lastig, maar belangrijk

Samenwerking tussen jeugdhulporganisaties en sportvereniging is heel waardevol, maar lastig. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen University. Verschillende organisatieculturen, werkwijzen en werktijden maken het ingewikkeld om samen te werken. Ook is sport bij veel jeugdhulporganisaties geen onderdeel van bestaande interventies en hebben jeugdhulpprofessionals sport en bewegen niet op het netvlies.

Vaak is er ook sprake van een beperkt vertrouwen in de pedagogische vaardigheden van de (vrijwillige) begeleiders bij de sportverenigingen en heerst er angst dat de sportervaringen van de jongeren eerder negatief dan positief zullen zijn. Gemeenten kunnen een rol spelen bij een betere samenwerking, door het aanstellen van een verbinder, zoals een buurtsportcoach bij een jeugdhulporganisatie.

Wil je meer informatie over integrale, lokale samenwerking in het algemeen? Bekijk dan de Meedoen Meerkamp.