Spring naar content

Werkzame elementen van beweeginterventies voor senioren

Gemeenten hebben een taak, verantwoordelijkheid en belang als het gaat om de zorg voor en het stimuleren van zelfredzaamheid bij senioren. Sport en bewegen hebben een positief effect op de gezondheid en het vergroten van zelfredzaamheid. Passende (erkende) beweeginterventies kunnen gemeenten uitkomst bieden om senioren meer te laten bewegen en langer zelfredzaam te houden.

Gemeenten hebben te maken met een snel stijgend aantal thuiswonende senioren[1]. De toename zorgt voor een grotere belasting voor gemeenten. Vanuit de Wet publieke gezondheid heeft zij specifieke verantwoordelijkheden voor burgers in het algemeen en senioren in het bijzonder. De Wet maatschappelijke ondersteuning ondersteunt mensen om zelfstandig thuis te kunnen wonen met thuishulp en voorzieningen in huis en rond vervoer.

Win-win voor senioren en gemeente

Een groot aantal senioren beweegt onvoldoende. Zo voldeed in 2022 slechts 38% aan de beweegrichtlijnen, minder dan de jaren daarvoor[2]. Veel winst is te behalen door inactieve senioren meer te laten bewegen. Zowel voor fysieke gezondheid als voor sociale contacten, psychische gezondheid en het beperken van cognitieve achteruitgang – en daarmee behoud van zelfredzaamheid. Het verhogen van de zelfredzaamheid is een win-winsituatie voor de senioren en de gemeente. Senioren die voldoende bewegen hebben minder kans op acute zorgproblemen, chronische aandoeningen en kunnen een hogere kwaliteit van leven ervaren.

Integrale aanpak

Oudere mensen worden vaak kwetsbaar op verschillende terreinen. Je wilt ze dan zo goed mogelijk ondersteunen met zo weinig mogelijk belasting voor de persoon, de gemeente en uitvoerende professionals. Een integrale aanpak werkt het best, met betrokkenheid vanuit verschillende beleidsterreinen. Een sociaal wijkteam en een buurtsportcoach die verschillende domeinen verbinden zijn belangrijk voor de uitvoering in de wijk. Het beleid van de gemeente kan ook het beste integraal zijn opgezet om die aanpak mogelijk te maken.

Samenwerken aan sport en bewegen in de wijk

De Wijktekening helpt professionals in onder meer de domeinen sport, onderwijs, zorg en welzijn om elkaar te vinden. Ook biedt de Wijktekening een format waarmee je een lokaal overzicht kunt maken van relevante professionals en contactpersonen in de wijk. Met het lokale beweegnetwerk in kaart versimpel je het doorverwijzen naar sport- en beweegaanbod en doorverwijzing tussen professionals en organisaties. Bekijk de Wijktekening.

Effectiviteit en uitvoering van belang

Lukt het senioren niet (meer) om zelfstandig vorm te geven aan een actieve leefstijl, dan helpen beweeginterventies ze om te bewegen – en dat te blijven doen. Beweeginterventies zijn alleen zinvol als zij aan bepaalde voorwaarden voldoen, zowel op het gebied van effectiviteit als bij de uitvoering van de interventie. Kenniscentrum Sport & Bewegen heeft op verzoek van het RIVM Centrum Gezond Leven onderzocht wat die voorwaarden zijn, met voorbeelden hoe je die kunt toepassen in de praktijk en een stappenplan om aan de slag te gaan.

Werkzame elementen van interventies

Een interventie bestaat uit verschillende componenten die de effectiviteit bepalen. Onderzoek naar de interventie geeft geen uitsluitsel welke componenten essentieel zijn. Kenniscentrum Sport & Bewegen heeft daarom onderzoek gedaan welke elementen in het algemeen essentieel zijn voor effectiviteit. Effectiviteit is hier: mensen gaan meer bewegen en blijven meer bewegen. De lijst van elementen kun je gebruiken voor zowel erkende- als niet-erkende interventies. Twee elementen zijn een belangrijke basis:

  1. Een eerste voorwaarde is dat een interventie persoonsgericht is. Dat wil zeggen dat de interventie en de activiteiten aansluiten bij de persoonlijke interesses, voorkeuren in manieren van bewegen en capaciteiten van het individu.
  2. De tweede voorwaarde is dat de professional of begeleider adequaat is opgeleid en gekwalificeerd, en bovendien ervaring heeft in het motiveren van senioren en enthousiast en zorgvuldig is.

Het rapport Werkzame elementen van beweeginterventies voor 55-plussers (2018) toont in hoofdstuk 5 een samenvatting van de werkzame elementen en manieren hoe je die kunt toepassen in de praktijk.

Whitepaper

Wist je dat je het woord ‘sport’ beter kunt vermijden bij beweegaanbod voor senioren? En wist je dat het effectief inzetten van een interventie begint bij een wijkanalyse? Dit en meer lees je in de whitepaper Succesvolle inzet van interventies voor 55-plussers.

Uitvoering van interventies

Als je met de inzet van de interventie daadwerkelijk een verschil wilt maken – oftewel impact wilt hebben – zal de wijze van uitvoering aan voorwaarden moeten voldoen. In de praktijk blijkt daar lang niet altijd rekening mee te worden gehouden. Een goed netwerk is hierbij een overkoepelende voorwaarde. Zonder dat kun je de doelgroep vaak niet goed bereiken en mist de interventie de aansluiting met ander aanbod in de wijk.

Heel belangrijk is dat je de beoogde doelgroep optimaal bereikt door communicatie die aansluit bij de groep. Ook kun je boegbeelden en leeftijdsgenoten inzetten. Verder is het belangrijk dat een succesvolle interventie langdurig kan blijven bestaan. Het helpt als een interventie wordt geborgd in het beleid van de gemeente en uitvoerende instantie en als er een goed plan ligt voor de financiële dekking. In het rapport worden deze aspecten uitgebreider beschreven.

Erkende interventies

Interventies zijn in Nederland te beoordelen via het onafhankelijke erkenningstraject. Een interventie kan goed beschreven (GB), goed onderbouwd (GO) of effectief (EFF) bevonden worden met het landelijk afgesproken beoordelingssysteem. De erkende interventies zijn te vinden in deze database, waarin je kunt filteren op doelgroep, thema, setting en erkenningsniveau. Erkende interventies hebben zich in de praktijk bewezen. Oriënteer je op bestaande aanpakken, waar je zo mee aan de slag kunt, eventueel met aanpassingen op je eigen situatie. Op welke manier je erkende interventies kunt aanpassen en hoe je dit het best kunt doen, lees je in dit artikel.

Voorbeelden erkende interventies voor senioren

De database erkende interventies heeft 39 erkende interventies voor de doelgroep senioren. Enkele voorbeelden:

  • OldStars Sport (Goed Onderbouwd): Met OldStars Sport wil het Ouderenfonds alle senioren in Nederland fysiek en sociaal fit houden door laagdrempelig bewegen toegankelijk te maken.
  • Sociaal Vitaal en Sociaal Vitaal in Kleur (Eerste aanwijzingen effectief): Sociaal Vitaal streeft het verbeteren van de fysieke fitheid en het verminderen van eenzaamheid na onder senioren. Voor senioren met een migratieachtergrond is Sociaal Vitaal in Kleur ontwikkeld.
  • Actief Plus (Goede aanwijzingen effectief): Actief Plus is een advies-op-maat interventie om 50-plussers te stimuleren meer te bewegen.

Dat erkende interventies beoordeeld en erkend zijn, betekent niet dat deze ook effectief zullen zijn in jouw gemeente. De lokale situatie is overal anders. Ook zijn er interventies die niet erkend zijn, maar wel effectief kunnen zijn. Voor beide typen interventies is het belangrijk dat je nagaat of ze voldoen aan de werkzame elementen.

Lees meer

Bronnen

  1. Centraal Bureau voor de Statistiek. Dashboard bevolking; leeftijd: ouderen. Geraadpleegd op 23 januari 2024. 
  2. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Beweegrichtlijnen: het aandeel van de Nederlandse bevolking van vier jaar en ouder dat voldoet aan de beweegrichtlijnen. Geraadpleegd op 23 januari 2024.