Wat werkt echt om sportblessures te voorkomen?

Wie sporters traint, begeleidt, of behandelt zal het herkennen: sportblessures zijn aan de orde van de dag. Over sportblessures voorkomen sportblessures bestaan veel ideeën, maar welke programma’s en aanpakken werken echt en zijn ook toepasbaar in de praktijk? VeiligheidNL zette de werkzame elementen van deze interventies op een rij.

Naast de positieve effecten van sporten, brengt sporten ook risico’s met zich mee op blessures. In 2013 liepen sporters in Nederland naar schatting 4,5 miljoen sportblessures op. Dat betekent dat er iedere duizend uur dat er gesport werd, twee blessures ontstonden. Ruim tweederde van alle sportblessures ontstond plotseling. Jonge sporters en mannen liepen de meeste blessures op. In bijna 2 miljoen gevallen werden die geblesseerde sporters medisch behandeld: een kostbaar verhaal. Ook omdat blessures soms leiden tot verzuim van werk en school.

Hoe ontstaan sportblessures?

Veel verschillende factoren zijn van invloed op het ontstaan van sportblessures: zowel extern als intern. Externe factoren zijn omgevingsgebonden, zoals weersomstandigheden en onsportief gedrag. Interne factoren zijn juist persoonsgebonden, zoals geslacht en overgewicht. Die persoonsgebonden interne factoren zijn te verdelen in wel en niet beïnvloedbaar. Je kunt je geslacht, leeftijd, of eerder opgelopen blessures niet veranderen. Wel heb je invloed op overgewicht, inspanning voor herstel, of opbouw van spierkracht.

Wat hebben sportprofessionals nodig in de praktijk?

De meeste preventie aanpakken richten zich op die elementen waar mensen zelf invloed op hebben. Vanuit dat idee zijn de afgelopen decennia vele interventies ontwikkeld en geëvalueerd. Niet allemaal zijn ze even effectief. En als ze wel effectief zijn, blijkt dat sportprofessionals in de praktijk soms slechts onderdelen van zo’n aanpak kunnen gebruiken. Daarom is voor bijvoorbeeld trainers die een goede warming-up willen geven, sportmasseurs die herstel na een prestatie begeleiden en fysiotherapeuten die sporters begeleiden heel belangrijk om te weten: welke interventies en onderdelen daarvan zijn wél effectief?

Uit de wetenschap, praktijk ervaringen en advies van expert blijkt dat drie zaken belangrijk zijn bij een preventie aanpak: de juiste inhoud, bij de juiste de doelgroep en met de juiste uitvoering.

Werkzame elementen op inhoud

Een effectief sportblessure preventie programma richt zich inhoudelijk op het verminderen of weghalen van de risicofactoren van een specifieke blessure. We nemen als voorbeeld het voorkomen van een knieblessure. Een oefening gericht op kniestabiliteit kan zo’n inhoudelijk werkzaam element zijn, dat de proprioceptie van de knie vergoot en zo voorstekruisbandletsel bij pivoterende sporters helpt voorkomen. Inhoudelijke werkzame elementen komen voornamelijk voort uit theorieën, wetenschappelijke literatuur of op basis van praktische ervaring.

Werkzame elementen op doelgroep

Een effectief sportblessure preventie programma weet de juiste doelgroep te bereiken. Daarvoor maken we onderscheid tussen georganiseerde en ongeorganiseerde sporters. Georganiseerde teamsporters kunnen bijvoorbeeld via hun trainers of verzorgers worden bereikt. Zij staan in direct contact met de sporters en zijn dus de aangewezen personen om in te zetten om de doelgroep te bereiken. In het voorbeeld van de knie: neem als trainer een oefening op in je training die is gericht op kniestabiliteit voor pivoterende sporters.

Een ander doelgroep gerelateerd werkzaam element is het screenen van iemands knieblessure geschiedenis door verzorgers of (sport)fysiotherapeuten om sporters met een verhoogd risico vroeg te identificeren. Mensen die al eerder een blessure gehad hebben lopen immers een groter risico op een herhaling. Ongeorganiseerde sporters zijn per definitie moeilijker te bereiken. Ongeorganiseerde hardlopers bereik je bijvoorbeeld via een hardloopblad of een hardloopevenement.

Werkzame elementen op uitvoering

Een effectief sportblessure preventie programma heeft een kwalitatief goede uitvoering. Naast de inhoud van de oefening en de doelgroep waar je je op richt, is ook de manier waarop je de oefening introduceert en uitvoert van belang. Kies voor trainingsmateriaal dat aansluit bij de behoefte van de trainers (eenvoudig, toepasbaar, sportspecifiek, afwisseling tussen mondeling en visueel). Goede instructie is bepalend voor de goede uitvoer van een interventie. Bij ongeorganiseerde sporters waar geen trainer aanwezig is, kan de instructie bijvoorbeeld ook in de vorm van video.

Praktijkvoorbeeld: Versterk je enkel om sportblessures te voorkomen

Om het aantal herhaalde enkelblessures bij volleyballers te verminderen is de interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ ontwikkeld. Deze aanpak bestaat uit een programma die de trainer voorziet van 20 basisoefeningen op en naast een oefentol. Het programma voorziet de trainer elke week van vier voorgeschreven oefeningen die als onderdeel van elke warming-up moeten worden uitgevoerd. De interventie wordt aan de trainers overgedragen via een themabijeenkomst waarin zij geïnformeerd worden over preventie van enkelblessures. Een greep uit de werkzame elementen:

• Oefeningen ter verbetering van aansturing van spieren (inhoud): door het uitvoeren van deze oefeningen wordt de spier functie rondom het enkelgewricht verbetert waardoor de stabiliteit van de enkel toeneemt.
• Trainers/coaches (doelgroep): de interventie wordt in de bestaande trainingen ingebed zodat trainers/coaches voor informatie- en instructieoverdracht zorgen.
• Specifiek trainersmateriaal (uitvoer): het trainingsmateriaal sluit aan bij de behoefte van de trainers en volleyballers, die vooraf is onderzocht.

Officieel erkende effectieve programma’s om sportblessures te voorkomen

Een aanpak die effectief is en in de praktijk goed werkt, bestaat altijd uit meerdere zogenoemde ‘werkzame elementen’. Kenniscentrum Sport, het Centrum Gezond Leven (CGL) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Trimbos-instituut hebben samen de Interventiedatabase Gezond en Actief Leven opgericht. De database laat voor alle aanpakken zien hoe effectief ze zijn, wat de kwaliteit is en wat de werkzame elementen precies zijn. De interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ heeft zo’n beoordeling. VeiligheidNL is gevraagd om alle erkende sportblessure preventie interventies in de komende periode te ontleden en een overzicht te maken van werkzame elementen.