Wat komt er kijken bij de bouw van een circulaire sporthal in Muiden?

Muiden, dat deel uitmaakt van de gemeente Gooise Meren, heeft de doelstelling om vanaf 2025 alles circulair in te kopen. De bouw van sporthal Bredius was een kans om daar al eerder mee aan de slag te gaan. Zo werd in maart 2023 de nieuwe sporthal opgeleverd. Odin Wenting (adviseur binnensportaccommodaties) blikt terug op de bouw van een circulaire sporthal.

Odin Wenting is gespecialiseerd in procesbegeleiding voor de bouw en inrichting van binnensportaccommodaties. Hij was onder andere als sporttechnisch adviseur betrokken bij de bouw van een circulaire sporthal in Wageningen. De gemeente Gooise Meren – waar Muiden onder valt – koos bij haar circulaire doelstellingen voor de ervaring van het bouwteam uit Wageningen.

Zo start Wenting ook in Muiden. De eerste vraag voor hem: wat willen we en wat is er mogelijk? Voor het antwoord daarop is het “een uitdaging om de juiste mensen op het juiste moment aan tafel te krijgen en te houden”, zegt hij. Dit is een belangrijk onderdeel aan het begin van het proces. Houd rekening met de tijd die dit kost in de planning. Zo heeft het vaststellen van de definitie van ‘circulariteit’ gevolgen voor de afdeling inkoop. Zo heeft Muiden een ander administratiesysteem toegepast, omdat er sprake is van een gesloten kringloop. Dat is anders dan bij een administratie waar sprake is van afschrijving van producten.

Wat verstaat Gooise Meren onder circulariteit? 

De stakeholders van het project hebben gezamenlijk de definitie geformuleerd wat circulariteit is voor dit project. Het uitgangspunt: ‘Een gebouw is circulair als bij de bouw en het beheer materialen in een gesloten kringloop worden gehouden, zonder schadelijke emissies naar lucht, water en bodem en met respect voor mens en milieu. Bij hergebruik van materialen is geen kwaliteitsverlies en ontstaan geen restproducten die vernietigd moeten worden.’ Na het vaststellen van deze definitie is in Muiden het programma van eisen opgesteld waarin bouwkundige-, circulaire- en sporttechnische eisen en de wensen van gebruikers zijn verwerkt.

“Hierbij zijn de kernwoorden: losmaakbaar, uitneembaar en pure materialen”, vertelt Wenting. “Dus niet tegels met lijm op beton, gasblok of gipsplaten, die samen niet meer losmaakbaar zijn en als geheel gewoon door de shredder moeten over 80 jaar.”

Hoe houd je de kosten van circulair bouwen in de hand?

Wenting geeft aan dat de circulaire uitvraag ook scepsis oproept: “Bouw- en sporttechnische normen zijn conservatief. Wat gaat circulariteit dan extra kosten?” Het projectteam in Muiden heeft daar stelling in genomen: de uitvoering gebeurt voor hetzelfde budget als niet-circulair. Wenting vertelt hoe dit van toepassing is bij de vloer: “Traditioneel bouwen we een vloer op met een constructieve vloer, daarop lijm of specie en dan tegels. Hier hebben we een constructieve vloer en cementdekvloer en dat is het dan. Buiten dat je minder producten gebruikt, wordt het bouwproces ook minder lang. Dat scheelt enorm in de kosten. Dat hebben we ook gedaan door het niet schilderen van kolommen. Minder arbeidsuren en minder materialen.”

Muiden werkt werkt met de contractvorm ‘design & build’, wat de kans groter maakt dat je binnen budget kan blijven. Design & build houdt in dat de aannemer en architect gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor ontwerp en bouw.

Zijn er nieuwe ontwikkelingen toegepast?

De samenwerking in Muiden heeft geleid tot nieuwe ontwikkelingen. Wenting: “Om dit soort dingen voor elkaar te krijgen, moet je mensen hebben die voor de muziek uit willen lopen en een rechte rug houden bij weerstand één, twee, drie, vier en vijf”, zegt Wenting.

In de hele sporthal is veel gewerkt met rubberwood. Het hout van de rubberboom wordt nog niet veel gebruikt in de bouw, maar in sporthal Bredius is het toegepast in circulaire tafels en wandsystemen. Wenting geeft aan dat hij de zichtbaarheid van het gebruik van deze natuurlijke materialen belangrijk vindt: “Met deze uitstraling laten we zien dat we hier bezig zijn met circulariteit.”

De wanden in de sanitaire ruimte zijn losmaakbaar gemaakt (hout, isolatiemateriaal en glas in profielen). De grondstof voor de sportvloer is een sportvloer uit Zoetermeer. “Daar is hij veertig jaar gebruikt, in banen uit de hal geschraapt, door de shredder gegaan en dat is nu de basis van deze klasse 1 (full circle) mix-elastische sportvloer.” Ook de rioolbuizen zijn zodanig gemonteerd dat ze losmaakbaar zijn. Wenting vertelt: “Doordat de buizen niet zijn verlijmd (en een beperkt deel) elektrische verbindingen aan elkaar gesmolten zijn, zijn ze losmaakbaar.”

Niet alles is precies zo gelukt als het bouwteam wilde, zoals het werken zonder kitranden in de keuken. Wenting: “In verband met de HACCP-eisen hebben we dat moeten loslaten, maar in deze premature fase van de transitie doen we het heel dan nog erg goed vind ik.”

Wat neemt het bouwteam mee naar een volgend circulair project?

Odin Wenting: “Eigenlijk allemaal. Dat wil zeggen zorg voor draagvlak, duidelijkheid, zowel intern bij de gemeente als in de bouwpartners (ontwerp en realisatie). Een goed kloppend programma van eisen van een specialist helpt daar enorm bij. Dat voorkomt veel discussie in het ontwerpteam en op de bouwplaats.” 

In de loop van een bouwproject gebeurt er veel. Niet alle makers zijn het hele proces aanwezig op de bouw. Het is belangrijk vroegtijdig alle stakeholders goed te informeren. Zeker als circulair bouwen nog niet bij alle stakeholders bekend is of de norm is. “Het vraagt veel van betrokken partijen om hun traditionele manier van werken om te zetten naar een werkwijze die circulariteit omarmt. We zijn hier met Rots Bouw, Lichtstad Architecten en Breman zeer goed in geslaagd.”