Vraag herstel mentale vermoeidheid

Er is erg veel onbekend over wat er precies in de hersenen gebeurt tijdens een mentaal vermoeiende taak. Het is daarom niet mogelijk een heel specifiek advies te geven over hoe het herstel van mentale vermoeidheid te optimaliseren is. Met de kennis van nu zal het vooral “trial and error” zijn.

Sporters die mentaal vermoeid zijn hebben naast een vermoeid gevoel, een slechtere fijne motoriek, een afgenomen reactiesnelheid en een slechtere beslisvaardigheid. Deze gevolgen van mentale vermoeidheid kunnen allemaal leiden tot een slechtere sportprestatie.

Er zijn enkele aanwijzingen dat sporters sneller kunnen herstellen van mentale vermoeidheid als zij koolhydraten innemen, een goede nachtrust hebben en/of cafeïne innemen. Ook placebo-methoden, zoals het nemen van een koudwaterbad, blijken een goede manier om het herstel van dit type vermoeidheid te bevorderen.

Mentale vermoeidheid treedt op als iemand zich voor langere tijd moet concentreren, bijvoorbeeld tijdens een ingewikkelde computertaak of tijdens een urenlange vergadering. Het kan ook optreden bij denksporters tijdens een lange wedstrijd. Sporters die overdag lang naar school moeten of een drukke werkdag hebben gehad, kunnen dus mentaal vermoeid zijn.

Deze vorm van vermoeidheid laat zich moeilijk definiëren en kan zich op vele manier uiten. Het gaat in ieder geval verder dan alleen een gevoel van vermoeidheid. Zo neemt bij een mentaal vermoeide sporter ook de reactiesnelheid af, net als de beslisvaardigheid en fijne motoriek. Daarnaast kan er sprake zijn van een verminderde motivatie en een verslechterd humeur en een verslechterde duurprestatie ^[2,4]. De gevolgen van mentale vermoeidheid zijn dus vaak van zowel fysiologische als psychologische aard. Aangezien deze factoren allemaal van invloed kunnen zijn op de sportprestatie, is het van belang dat een sporter niet meer mentaal vermoeid is als hij een prestatie moet gaan leveren.

Snel herstellen van mentale vermoeidheid kan wenselijk zijn, zeker tijdens een toernooi of in een drukke trainingsperiode waarbij een sporter ook nog naar school of werk gaat. Hoewel er legio meningen zijn over hoe te herstellen van mentale vermoeidheid, zullen hieronder alleen die herstelmethoden beschreven worden waar op zijn minst enig bewijs en een goede onderbouwing voor is.

Koolhydraten

Koolhydraten innemen bevordert zowel het herstel van fysieke als van mentale vermoeidheid. Net als spieren gebruiken de hersenen energie. Bij taken waarbij de hersenen zich intensief moeten inspannen, spreken zij hun glycogeenvoorraad aan ^[2]. Daarnaast heeft het aanvullen van de glycogeenvoorraad in de hersenen een positief effect op het humeur en verbetert de fijne motoriek ^[2]. Hoeveel koolhydraten iemand in moet nemen na een mentaal vermoeiende taak en is niet bekend.

Hoe een herstel van de glycogeenvoorraad in de hersenen bijvoorbeeld de fijne motoriek kan verbeteren is eigenlijk nog één groot vraagteken.

Slaap

Slaap speelt een belangrijke rol in het herstel van mentale vermoeidheid. Hoe dit proces in zijn werk gaat is niet bekend. Het is echter wel duidelijk dat tijdens de slaap de glycogeenvoorraad in de hersenen sneller aangevuld wordt dan wanneer iemand wakker is. Daarnaast heeft slaap een positief effect op de gemoedstoestand ^[2]. Een goede nachtrust lijkt dus essentieel om goed te herstellen als iemand mentaal vermoeid is.

Het gepubliceerde onderzoek heeft zich tot nu toe alleen gericht op de nachtrust. Of bijvoorbeeld een uur slapen (“powernap”) na een mentaal zware taak het herstel van mentale vermoeidheid acuut bevordert is niet bekend.

Cafeïne

Cafeïne kan sommige aspecten van mentale vermoeidheid onderdrukken. Het is een stimulerend middel dat pijn en het gevoel van vermoeidheid kan verminderen. Dit komt waarschijnlijk doordat het een reeks van processen in de hersenen op gang brengt die onder andere leiden tot een toename van dopamine ^[2]. Dit hormoon is onder andere verantwoordelijk voor een verminderd gevoel van vermoeidheid. Ook kan cafeïne een positief effect hebben op de reactiesnelheid ^[2]. Of het hier nog gaat om herstel of onderdrukking is lastig vast te stellen. Cafeïne heeft in ieder geval wel een effect op de kenmerken van mentale vermoeidheid.

Placebo

Placebo-methoden blijken een belangrijke troef om het herstel van mentale vermoeidheid te bevorderen. Dit is wellicht geen verassing aangezien een placebo-effect juist inspeelt op de mentale aspecten van een sporter. Een voorbeeld van een methode die een placebo-effect heeft op het herstel van mentale vermoeidheid is het nemen van een koudwaterbad ^[2]. Als een sporter gelooft in een bepaalde methode kan dat het herstel van mentale vermoeidheid bevorderen. Hierbij speelt in dat geval de trainer een belangrijke rol, omdat deze de sporter kan overtuigen. Dit zal vooral gaan om de psychologische gevolgen van mentale vermoeidheid, zoals een vermoeidheidsgevoel. Op bijvoorbeeld het herstel van de glycogeenvoorraad in de hersenen zullen deze placebo-methoden geen effect hebben.

Trainers zouden bewust een methode kunnen inzetten die leidt tot een positief placebo-effect. Dit effect kan substantieel zijn. Het is echter wel belangrijk om te weten dat sporters afhankelijk kunnen worden van een bepaalde placebo-methode. Dit brengt risico’s met zich mee: als de gehanteerde methode een keer niet voor handen is, kan dat juist tot een negatief effect leiden.

Tot slot

Er zijn studies gevonden waarin nog andere herstelmethoden zijn onderzocht, zoals kijken naar een brandende kachel ^[3] of in een bad zitten met stromend water ^[1]. Deze studies laten een positief effect zien op het herstel van mentale vermoeidheid. Deze methoden zijn echter niet in andere studies onderzocht. Wellicht dat ontspanning een positief effect heeft, maar het is niet ondenkbaar dat er hier sprake is van een placebo-effect.

Al met al concluderen onderzoekers die zich bezighouden met het herstel van mentale vermoeidheid dat ze nog maar weinig weten over het hoe en op welke manier dit herstel plaats vindt ^[2]. De belangrijkste stap voor onderzoekers is om de precieze werking van de hersenen in kaart te brengen tijdens en na mentaal zware arbeid. Zodra daar meer over bekend is, kan er een gerichter advies voor het herstel van mentale vermoeidheid gegeven worden. Desondanks kunnen sporters natuurlijk wel de beschreven herstelmethoden, en dan vooral het optimaliseren van slaap en het aanvullen van de glycogeenvoorraad in de hersenen, toepassen.