Vraag kijkgedrag tafeltennis

Aangezien het trainen van kijkgedrag bij tal van bal-, mik- en racketsporten tot een betere prestatie kan leiden, zal dat bij tafeltennis waarschijnlijk ook het geval zijn. Deze conclusie verdient een kleine slag om de arm, omdat dit bij tafeltennis nog niet is onderzocht. Wel is het een en ander bekend over waar tafeltennissers naar kijken en wanneer ze dat doen, maar niet naar het trainen hiervan.

Tafeltennissers kunnen hun kijkgedrag onder andere met een zogenaamde liquid crystal bril trainen. Een trainer of onderzoeker kan deze speciale bril met een druk op een knop volledig blinderen. Door dit op specifieke momenten in het spel te doen, worden tafeltennissers gedwongen naar de belangrijke plaatsen te kijken wanneer zij wel iets kunnen zien. Daarnaast kunnen tafeltennissers hun kijkgedrag trainen met videotraining. Tijdens deze trainingen kijkt de tafeltennisser bijvoorbeeld naar videobeelden van een tegenstander die gaat serveren. Hierbij kan de trainer vertellen waar de blik op gericht moet zijn of dit weergeven door specifieke plekken in de videobeelden te verlichten.

Het doel van deze kijktrainingen is dat tafeltennissers leren om zo vroeg mogelijk in de actie zoveel mogelijk relevante informatie op te pikken. Voor tafeltennissers zit namelijk veel relevante informatie verscholen in de bewegingen van de tegenstander vlak voor deze de bal slaat en in het begin van de balvlucht. Als tafeltennissers deze informatie goed waarnemen en interpreteren kunnen ze beter voorspellen welke kant de bal op gaat en met welk effect. Dat is belangrijk omdat het spel zelf te snel gaat om de bal continue te kunnen volgen.

Tafeltennissers moeten hun slag eigenlijk al inzetten voordat hun tegenstander de bal slaat. Dit komt omdat ze meestal minder tijd hebben om te reageren en een slag uit te voeren, dan dat de bal er over doet om aan de overkant van de tafel te komen ^[1,2]. Vandaar dat tafeltennis wordt gezien als één van de snelste balsporten ter wereld.

De fore- of backhand moet daarbij heel secuur worden getimed en uitgevoerd. Om precies te zijn timen tafeltennissers met een speling van 2-5 milliseconden ^[1,2]. Ter illustratie: een oogknipper duurt 100-150 milliseconden. Daarnaast kan een afwijking van enkele graden in de hoek die het batje maakt met de bal al tot een misser leiden.

De combinatie van snelheid en precisie vereist een optimaal kijkgedrag. Bij kijkgedrag draait het er niet alleen om dat de sporter naar de juiste plaatsen kijkt, maar ook dat hij beslissingen neemt en bewegingen stuurt op basis van wat hij ziet. Wat precies de juiste plaatsen en momenten zijn om de relevante informatie te zien, verschilt per sport.

Waar toptafeltennissers naar kijken

Voor tafeltennissers zit veel relevante informatie verscholen in het begin van de balvlucht. Daar moet de blik dan eigenlijk ook op gericht zijn zo om zoveel mogelijk informatie waar te nemen. Hoe lang toptafeltennissers hun ogen op de bal fixeren in het begin van de balvlucht, ook wel quiet eye periode genoemd, hangt mede af van het effect van de bal en of deze of deze op het lichaam afkomt of daarnaast.

Nadat de tafeltennissers de belangrijkste informatie uit het begin van de balvlucht hebben opgepikt, maken ze een sprong in hun kijkgedrag. Ze halen hun ogen van de bal en richten deze vlak voor de plek waar zij voorspellen dat ze de bal gaan raken ^[5-7]. Hierbij fixeren zij hun ogen niet op de bal, zoals tijdens de quiet eye, maar laten ze de bal door hun blikveld passeren. Het kijkgedrag lijkt in die zin dan ook meer op staren. Hoe lang dit staren duurt hangt wederom af van het effect en de richting van de bal.

Zeer waarschijnlijk zit er ook veel relevante informatie verscholen in de bewegingen die de tegenstander maakt voordat hij de bal slaat. Het is echter onduidelijk of succesvollere tafeltennissers daar ook naar kijken. En zo ja, waar ze dan precies naar kijken en hoe lang ze dat doen. Het blijkt in ieder geval dat andere slagsporters, zoals honkballers, dat wel doen en daardoor beter kunnen voorspellen waar de bal naar toe gaat ^[3]. Tafeltennissers kunnen overigens het effect van een bal minder goed voorspellen wanneer zij niet horen wanneer de tegenstander de bal raakt ^[4].

Prestatieverbetering door kijktraining

Tafeltennissers kunnen hun kijkgedrag zeer waarschijnlijk verbeteren door dit specifiek te trainen ^[8,9]. Helemaal zeker is dit niet omdat bij tafeltennissers kijkgedrag wel is onderzocht maar kijktraining niet. Bij veel andere bal- en miksporten blijken sporters echter hun kijkgedrag en daarmee hun prestatie aanzienlijk te kunnen verbeteren door specifieke training. Dit geldt onder andere voor miksporten zoals darts, biljart, golf en pistoolschieten, voor balsporten zoals basketbal en rugby, en voor racketsporten zoals tennis en badminton.

In het algemeen geldt dat topspelers hun blik langer fixeren op de relevante plaatsen en minder vaak heen en weer kijken dan de minder goede spelers. Zo moet een voetbalkeeper vlak voordat een voetballer de bal gaat schieten naar het standbeen van de voetballer kijken, terwijl een basketballer tijdens een schot eigenlijk pas op het laatste moment naar de achterkant van de ring hoeft te kijken.

Aangezien de topspelers in veel sporten een beter kijkgedrag hebben en dit ook kunnen trainen, is het te verwachten dat dit ook voor tafeltennissers geldt. Maar hoe kunnen zij dit precies doen?

Liquid crystal bril en videotraining

 De twee methoden die het meest geschikt lijken om kijkgedrag bij tafeltennis te trainen zijn trainen met een zogenaamde liquid crystal bril en videotraining ^[8,9].

Een liquid crystal bril is een speciale bril die op commando open en dicht kan gaan. Door dit op specifieke momenten in het spel te doen, bijvoorbeeld vlak nadat de tegenstander de bal heeft geslagen, worden tafeltennissers gedwongen hun blik op de relevante plaatsen te richten. Met deze methode kan onder andere de quiet eye en het anticipatievermogen worden getraind.

Daarnaast is het mogelijk om te werken met videotraining, bijvoorbeeld door een tafeltennisser naar videobeelden te laten kijken van een tegenstander die gaat serveren. De trainer kan hierbij vertellen waar de blik op gericht moet zijn of dit weergeven door de videobeelden te bewerken. Met videotraining kunnen kijkpatronen worden getraind. Zo kunnen tafeltennisser leren op welk moment ze naar welke plaats moeten kijken en voor hoe lang.

Tot slot

Op het Innosportlab Papendal werkt Johan Koedijker als Embedded Scientist op het gebied van kijktraining. Hij kan verder adviseren en eventueel ook ondersteunen bij kijktraining.