Vraag leiderschapsstijlen

Wat is leiderschap

Leiderschap is een proces waarbij een coach de sporters en begeleidende staf beïnvloedt om een bepaald gemeenschappelijk doel te bereiken. Hoewel deze definitie ook aangepast kan worden voor andere situaties door coach te vervangen door een sporter binnen een team (doorgaans de aanvoerder), of een ander persoon (technisch directeur) binnen een sportorganisatie, zal dit antwoord uitgaan van het perspectief van de coach als leider.

Leiderschap/coaching stijlen

Er zijn verschillende manieren waarmee leiderschapsstijlen beschreven kunnen worden. De meest gebruikte manier in de sportpsychologie beschrijft drie leiderschapsstijlen: 1) transformationeel, 2) transactioneel en 3) laissez-faire ^{[1, 2]}.

1. Transformationele leiders motiveren en inspireren sporters en support staf om verder te gaan dan hun eigenbelang ten behoeve van het teambelang door een visie, betekenis, uitdaging en stimulering te geven. Deze stijl kan ook wel omschreven worden als democratisch waarbij sporters en support staf inspraak hebben bij beslissingen;
2. Transactionele leiders geven aan wat iemand moet doen om beloond te worden en zijn vooral bezig met het belonen of straffen van sporters of support staf op basis van hun prestaties vanuit het idee dat dit motiveert. Deze stijl kan ook wel omschreven worden als autoritair waarbij er vaak geen of weinig inspraak door sporters of support staf is bij beslissingen;
3. Laissez-faire leiders hebben een gebrek aan leiderschap. Er worden geen beslissingen of acties ondernomen wanneer dat nodig is.

Belangrijk is dat iedereen zowel transformationele, transactionele als laissez-faire kenmerken vertoont, maar dat de frequentie waarmee kenmerken voorkomen bepaalt welke leiderschapsstijl dominant is ^[2]; Figuur 1.

Figuur 1. Schematisch figuur van de drie verschillende leiderschapsstijlen.

Optimale stijl?

Ten opzichte van sporters die een transsectionele leider als coach hebben, hebben sporters die een transformationele leider als coach hebben:

• Hogere motivatie, inzet en prestatie ^{[3, 4]};
• Grotere ontwikkeling van sport-specifieke vaardigheden ^[5];
• Verhoogd welzijn en tevredenheid ^[4];
• Hogere perceptie van competentie van de coach ^[6];
• Een betere sporter-coach relatie ^[7];
• Lager risico op blessures ^[8];
• Verminderde agressie ^[4];
• Toegenomen teamsamenhang, en een grotere bereidheid om persoonlijke offers te brengen voor het team hebben ^[9].

Belangrijk is dat dit slechts relaties zijn die op één tijdspunt onderzocht zijn en het is daarom niet duidelijk of deze een oorzaak-gevolg verband hebben. Ook is er nauwelijks onderzoek gedaan bij topsport coaches/teams. Desalniettemin kan samenvattend gesteld worden dat een voornamelijk transformationele leiderschapsstijl verschillende voordelen kent. In sommige situaties is een transactionele coaching stijl echter ook gevraagd ^[10]. Dit is vooral zo wanneer sociaalpolitieke veranderingen plaats moeten vinden.

Hoe handelen transformationele coaches?

Transformationeel leiderschap bestaat uit grofweg vier verschillende dimensies. Tabel 1 licht deze dimensies verder toe en geeft enkele voorbeelden van handelingen die transformationele coaches doen bij iedere dimensie. Belangrijk is dat niet alle strategieën bij iedereen hetzelfde werken. Het benadrukken van een groepsdoel heeft bijvoorbeeld minder tot geen effect op een verhoogde inzet bij sporters of support staf die narcistische kenmerken hebben omdat ze bij een groepsdoel niet hun persoonlijk succes kunnen aantonen ^[3]. Ook het benadrukken van goede prestaties is minder effectief bij sporters of begeleidende staf met deze kenmerken omdat hoge verwachtingen de kans op exceptionele prestaties vermindert (deze worden immers al veel meer verwacht). Een goede coach kan daarom inspelen op de specifieke zaken die nodig zijn om sporters en begeleidende staf te beïnvloeden om een bepaald gemeenschappelijk doel te bereiken.

Een van de belangrijkste dimensies is die van individuele aandacht. Deze maakt namelijk het beste onderscheid tussen authentieke (echte) en niet-authentieke leiders. Een authentieke leider houdt zich bezig met de behoeften van de sporters en geeft om hun individuele ontwikkeling, waar een niet-authentieke leider dit niet doet ^[1].

Tabel 1. Dimensies van transformationele coaching gebaseerd op ^{[3, 6, 11]}.

Transformationele coaching dimensie	Beschrijving	Voorbeelden
Geïdealiseerde invloed	Coaches krijgen vertrouwen en respect door als positieve rolmodellen te functioneren en door normen en waarden voor te leven	Het bespreken en voorleven van sociale waarden en gedragingen die verder gaan dan eigen belang (respect, teamwerk)Kwetsbaarheid en nederigheid tonen (excuses aanbieden voor fouten, persoonlijke ervaringen delen)
Inspirerende motivatie	Coaches inspireren door verwachtingen duidelijk te maken en door het gezamenlijk doel te benadrukken	Het bespreken van (team)doelen en verwachtingen (korte- en lange termijn doelen stellen)Het uiten van vertrouwen in de capaciteiten van sporters op een manier dat de sporters dit zelf gaan geloven (aanmoediging)Implementeren van een collectieve visie (bijvoorbeeld het creëren van een team-doel)
Intellectuele stimulatie	Coaches geven sporters en support staf mogelijkheden om actief deel te nemen aan het coaching proces	Sporters uitdagen om input te geven (bijvoorbeeld door vragen te stellen, aannames ter discussie te stellen, zelf oplossingen te bedenken)Het delen van besluitvorming en leiderschapsverantwoordelijkheden (het bieden van keuzes, het bieden van mogelijkheden om trainingen (gedeeltelijk) zelf te sturen)Het leerproces in plaats van de uitkomst benadrukken, door proces/inzet gerelateerde feedback te geven
Individuele aandacht	Coaches tonen oprechte interesse in de individuele behoefte van sporters en support staf	Interesse tonen in atleten door zaken buiten de sportwereld te bespreken (school of hobby’s)Het herkennen van rollen en prestaties (bijvoorbeeld het bieden van geïndividualiseerde feedback, activiteiten aanpassen aan de individuele behoefte)

Veranderbaar?

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de leiderschapsstijl veranderd kan worden met specifieke training ^[2]. Er zijn dan ook verschillende trainingsvormen ontwikkeld om de mate van transformationeel leiderschap te verhogen. Een overzicht van een ontwikkelde training is te vinden in Tabel 2 in het artikel van Turnnidge en collega’s ^[11]. Samenvattend gaat een dergelijke training doorgaans gepaard met het expliciet bespreken van de ideeën die coaches hebben over leiderschap. Vervolgens worden enkele casussen besproken die het verschil tussen transformationeel en transactioneel leiderschap duidelijk maken in de sport-specifieke situatie, eventueel aangevuld met videomateriaal met voorbeelden uit de praktijk. Dit wordt gevolgd door het -in samenwerking met andere coaches- maken van een plan om de leiderschapsstijl aan te passen en om met verwachte obstakels om te gaan. Dit plan wordt vervolgens in de praktijk geïmplementeerd en geëvalueerd na enkele weken ^[2].

              Voor het verbeteren van de leiderschapscultuur in grotere organisaties zoals een hele sportbond is het belangrijk dat het topmanagement aangeeft welke veranderingen nodig zijn ^[2]. Dit kan in de vorm van een visie over leiderschap binnen de organisatie en het benadrukken van belangrijke aspecten zoals de intellectuele stimulatie. Deze visie en belangrijke aspecten moeten vervolgens prominent in de dagelijkse werkzaamheden terugkomen en vanuit de top benadrukt worden (bijv. technisch directeur, naar bondscoach, naar talentcoach(es), naar regionale coaches en begeleidende staf).

Tot slot

De leiderschapsstijlen kunnen zowel op individuen als op teams of gehele organisaties worden toegepast. Leden van transformationele teams geven om elkaar, stimuleren elkaar intellectueel, inspireren elkaar, en identificeren zichzelf met de doelstellingen van het team. Transformationele teams of organisaties presteren dan ook beter dan transactionele teams of organisaties ^[2]. Verder zijn binnen een team coaches niet de enige leiders. De sporters zelf hebben ook een (zeer) belangrijke rol als leiders en kunnen ook voordeel halen uit een transformationele leiderschapsstijl ^[4].