Vraag mentale gezondheid

Positieve mentale gezondheid

Een positieve mentale gezondheid kan bijdragen aan sportprestaties, vooral op de lange termijn ^[1]. Tegelijkertijd is een positieve mentale gezondheid geen voorwaarde voor het bereiken van topprestaties. Sommige sporters behalen deze namelijk ook, ondanks mentale problemen of stoornissen.

Mentale gezondheid wordt vaak gezien als een spectrum dat loopt van helemaal gezond via lichtere en zwaardere klachten naar helemaal ongezond. Voor zover bekend zijn er nauwelijks studies die hebben gekeken naar de positieve kant van mentale gezondheid ^[2]. Men spreekt vaak van een positieve mentale gezondheid als er géén mentale gezondheidsproblemen of -klachten zijn.

In 2020 beschreven wetenschappers Kuettel & Larsen beschermende factoren voor de mentale gezondheid van topsporters ^[2]. De mate waarin aan de basisbehoeften bekwaamheid, autonomie en verbondenheid wordt voorzien zijn drie van deze factoren. Sporters die zich bekwaam, autonoom en verbonden voelen, zijn over het algemeen gemotiveerder en presteren beter ^[3,4]. Ook andere factoren gerelateerd aan een positieve mentale gezondheid, waaronder veerkracht, psychologische flexibiliteit en zelfcompassie, hangen samen met betere sportprestaties ^[5].

Mentale gezondheidsproblemen

Dat mentale gezondheid samenhangt met sportprestaties blijkt ook uit de negatieve kant van het spectrum: de mentale gezondheidsproblemen. Uit een consensus statement van het Internationaal Olympisch Comité komt naar voren dat mentale gezondheidsproblemen sportprestaties in meer of mindere mate belemmeren ^[5]. Hieronder volgt een overzicht van wat er bekend is over bepaalde mentale gezondheidsproblemen in relatie tot de sportprestatie. 

Slaapproblemen

Slaapproblemen komen regelmatig voor bij topsporters. 50 tot 78 procent ervaart wel eens slaapproblemen en 22 tot 26 procent lijdt zelfs aan een zeer verstoord slaappatroon. Sporters die te weinig slapen presteren slechter ^[6]. Slaaptekort vermindert de snelheid, nauwkeurigheid en duurprestaties van sporters ^[7]. Sporters met een slaapgebrek zijn bovendien minder geconcentreerd, leren minder goed en nemen vaker verkeerde beslissingen ^[7]. Slaapgebrek lijkt minder van invloed op krachtprestaties; deze verminderen soms wel en soms niet bij slaapgebrek ^[7,8]. Ook is er een hoger blessurerisico bij slaaptekort, hebben sporters een lagere pijngrens en zijn ze vatbaarder voor ziektes ^[7,9]. Tot slot zorgt weinig slaap voor een verhoogde hartslag, meer zuurstofgebruik en meer lactaat in het bloed tijdens inspanning.

Depressie

Tussen de 4 en 68 procent van de topsporters ervaart weleens depressieve symptomen ^[5]. Dit kan leiden tot slechtere prestaties, nadelige gevolgen voor het persoonlijk leven van de sporter of het stoppen met de sport ^[5,10].

Angst

Symptomen van angst hangen samen met slechtere cognitieve prestaties en dagelijks functioneren in het algemeen ^[5]. Topsporters die aangeven meer angst te ervaren, presteren over het algemeen slechter en maken meer fouten dan sporters die minder angst ervaren. Angst komt ook regelmatig voor bij topsporters in aanloop naar grote wedstrijden. Hoe sporters deze angst interpreteren bepaalt in hoeverre angst de prestatie bevordert of juist verslechtert.

Eetproblematiek

Verstoord eetgedrag of eetstoornissen komen ook regelmatig voor bij topsporters. Dit varieert van 0 tot 19 procent bij mannen en 6 tot 45 procent bij vrouwen ^[5]. Verstoord eetgedrag en eetstoornissen kunnen leiden tot de ontwikkeling van Relative Energy Deficiency in Sport, oftewel RED-S ^[11]. Als deze eetproblematiek gepaard gaat met een lage energiebeschikbaarheid kan dat op zijn beurt leiden tot afwijkende hormoonspiegels, een lage botdichtheid en slechtere sportprestaties. Ook verhoogt een eetstoornis het risico op ziekte en blessures, en kan het de kwaliteit van training en wedstrijden verminderen ^[11]. Prestaties gaan niet altijd op de korte termijn achteruit, maar verslechteren doorgaans na verloop van tijd door bijvoorbeeld uitdroging, vroege glycogeenuitputting, verlies van spiermassa en blessures zoals botbreuken ^[5].

Middelengebruik

Hoewel topsporters over het algemeen minder middelen, zoals alcohol, sigaretten en cocaïne, gebruiken dan hun leeftijdsgenoten, komt het voor ^[5]. Dit kan zowel de prestatie bevorderen (doping) als verslechteren en het verschilt per persoon hoe groot het effect is. Eén van de meest gebruikte middelen door topsporters is alcohol. Sommige sporters drinken wellicht alcohol voor de wedstrijd om angst te verminderen en zelfvertrouwen te vergroten. Na de wedstrijd drinken sommige sporters alcohol om stress te verminderen, zelfrespect en de sociale verbondenheid te vergroten. Alcohol heeft echter nadelige gevolgen voor de sportprestatie doordat het onder andere leidt tot uitdroging, slapeloosheid en een hoger blessurerisico.

Gok- en andere gedragsverslavingen

Verschillende verslavingen kunnen het functioneren van sporters belemmeren, maar de meeste studies keken naar gokverslavingen. Sporters met een gokverslaving presteren slechter en hebben meestal ook last van andere mentale gezondheidsproblemen, zoals angst en depressie ^[5].

Overige stoornissen

Er is minder bekend over het effect van posttraumatische stressstoornissen en bipolaire en psychotische stoornissen op sportprestaties. Symptomen van deze stoornissen bemoeilijken het bedrijven van topsport, waardoor topprestaties minder makkelijk behaald worden ^[5].