Spring naar content

Vraag mentale vermoeidheid en behoud van focus

Antwoord

Achtergrond vraag

Zeilers hebben te maken met lange wedstrijddagen. Weersomstandigheden zoals de windkracht, windrichting en de stroming in het water spelen een doorslaggevende rol; als de omstandigheden het niet toelaten worden races uitgesteld. Hierdoor komt het regelmatig voor dat zeilers lang moeten wachten voordat ze in actie kunnen komen. Dat leidt ertoe dat ze juist op momenten dat het erom gaat soms hun focus verliezen.

Zelfcontrole

De term focus hangt nauw samen met het psychologische begrip zelfcontrole. Dit is een proces waarbij iemand bewust weerstand biedt aan impulsen om zo een doel te bereiken [1–3]. Zelfcontrole kost mentale inspanning, en de capaciteit om mentale inspanning te leveren is beperkt. Er zijn individuele verschillen in aanleg, en de zelfcontrole die iemand kan uitoefenen kan ook per moment verschillen [1–3]. Zo kan een eerder geleverde mentale inspanning ervoor zorgen dat iemand tijdelijk minder zelfcontrolerend vermogen heeft. 

Effect op prestaties

Om zo goed mogelijk te kunnen presteren is zelfcontrole nodig, en de prestaties van sporters kunnen daarom afnemen als ze eerder een mentale inspanning hebben geleverd. De mate waarin prestaties achteruitgaan verschilt: duurprestaties lijken het meest te lijden onder een eerdere mentale inspanning, maar ook cognitieve functies (zoals reactiesnelheid en het vermogen om goede beslissingen te nemen) nemen hierdoor af [4–6]. Bovendien is het voor sporters moeilijker om te presteren onder druk en weerstand te bieden aan afleidende impulsen die hiermee gepaard gaan [1,3,7,8].

Brain endurance training

Een veelbelovende methode om focus op de lange termijn te trainen is de zogenaamde ‘Brain endurance training’ [9,10]. Daarbij voeren sporters rondom hun trainingen cognitief belastende taken uit. Het idee is dat ze zo beter bestand raken tegen de negatieve effecten van mentale inspanning op hun prestaties. Uit onderzoeken blijkt dat door brain endurance training de negatieve invloed van een eerdere mentale inspanning op duurprestaties afneemt [9,10]. Ook de alertheid en het reactievermogen, het vermogen om beslissingen te nemen en te multitasken na een eerdere mentale inspanning blijven beter op peil [4,9,11]. 

Toepassing

Bij de toepassing van brain endurance training worden cognitief belastende taken zoals de Stroop colour word-test of de 2-back-test gebruikt (zie kader) [10–12]. In sommige gevallen kan zo’n taak tijdens een training uitgevoerd worden – tegelijk met een duurtraining, of tussen verschillende onderdelen van een training door [10,12]. Dat is echter niet in alle sporten praktisch haalbaar. Uit onderzoek blijkt dat het uitvoeren van een cognitief belastende taak direct voor of direct na een training vergelijkbare resultaten oplevert [4,9,11]. Twee uur brain endurance training per week, verdeeld over sessies van 20-30 minuten, lijkt voldoende om de fysieke en cognitieve prestaties van goedgetrainde sporters te verbeteren [1,4].

Stroop colour word test

Tijdens de Stroop colour word test verschijnen de woorden “rood”, “geel”, “blauw” en “groen” in willekeurige volgorde op een beeldscherm. De kleur van het lettertype varieert tussen dezelfde kleuren – maar de geschreven woorden komen niet overeen met de kleur waarin ze weergegeven zijn. Sporters moeten aangeven in welke kleur de woorden zijn weergegeven. 

2-back-test

Bij de 2-back-test verschijnt telkens kort een letter op een beeldscherm. Bij iedere letter moet de sporter het aangeven als dit dezelfde letter is als twee letters geleden. Is het niet dezelfde letter, dan hoeft de sporter niets te doen.

Korte termijn

Er zijn verschillende strategieën om focus op korte(re) termijn te optimaliseren. Een veelgebruikte fysiologische maatregel om de negatieve effecten van een eerdere mentale inspanning op fysieke en cognitieve prestaties te verminderen is het gebruik van cafeïne [5,13]. Meer informatie over de effecten en het gebruik van cafeïne is terug te vinden in onze factsheet Cafeïne. 

Er zijn ook psychologische en gedragsmatige technieken om direct invloed uit te oefenen op focus. Het stellen van uitdagende doelen boort de intrinsieke motivatie van sporters aan, waardoor ze beter weerstand kunnen bieden aan de negatieve effecten van eerdere mentale inspanning [2,14]. In het verlengde hiervan kan de sporter ook als-dan-scenario’s opstellen [3]. Hierdoor wordt in een specifieke situatie het vooraf geplande gedrag automatisch geactiveerd, zonder dat een beroep wordt gedaan op het zelfcontrolerend vermogen. Als sporters bekend zijn met mindfulness- of ontspanningsoefeningen, of zogenaamde ‘motivational self-talk’, dan kan het uitvoeren van deze technieken direct voor of tijdens een wedstrijd ook helpen om de afname van prestaties tegen te gaan [13,15,16].

Randvoorwaarden

Behalve manieren om focus op de lange en korte termijn te verbeteren, is het ook belangrijk om de juiste randvoorwaarden te scheppen. Als sporters uitgerust aan de start verschijnen, zal het voor hen makkelijker zijn om zelfcontrole toe te passen [17]. Een coach kan dit faciliteren door bij een druk wedstrijdschema prioriteiten te stellen en keuzes te maken, waardoor de sporters zo veel mogelijk rust tussendoor hebben [18,19]. Het is daarnaast belangrijk dat sporters op privémomenten ook kunnen “afschakelen”, en niet gestoord worden met sportgerelateerde vragen of berichten [20,21]. Tot slot is het aan te bevelen om het telefoongebruik rondom wedstrijden te beperken: dit kan een negatieve invloed hebben op de prestaties, ook al wordt het door sporters niet als mentaal belastend ervaren [13,22].

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Raôul Oudejans, universitair hoofddocent aan Vrije Universiteit Amsterdam en lector aan de Hogeschool van Amsterdam.

Bronnen

  1. Giboin L-S & Wolff W. The effect of ego depletion or mental fatigue on subsequent physical endurance performance: a meta-analysis. Perform Enhance Health. 2019; 7(1): 100150.
  2. Boat R & Cooper SB. Self-control and exercise: a review of the bi-directional relationship. Brain Plast. 2019; 5(1): 97–104.
  3. Englert C. The Strength Model of Self-Control in sport and exercise psychology. Front Psychol. 2016; 7: 314.
  4. Staiano W, Salazar Bonet LR, Romagnoli M, Ring C. Mental fatigue: the cost of cognitive loading on weight lifting, resistance training, and cycling performance. Int J Sports Physiol Perform. 2023 Mar; 18(5): 465–473. 
  5. Van Cutsem J, Marcora S, De Pauw K, Bailey S, Meeusen R, Roelands B. The effects of mental fatigue on physical performance: a systematic review. Sports Med. 2017 Aug; 47(8): 1569–1588.
  6. Smith MR, Thompson C, Marcora SM, Skorski S, Meyer T, Coutts AJ. Mental fatigue and soccer: current knowledge and future directions. Sports Med. 2018 Jul; 48(7): 1525–1532.
  7. Nieuwenhuys A & Oudejans RRD. Anxiety and performance: perceptual-motor behavior in high-pressure contexts. Curr Opin Psychol. 2017 Aug: 16: 28–33.
  8. Eysenck MW, Derakshan N, Santos R, Calvo MG. Anxiety and cognitive performance: attentional control theory. Emotion. 2007; 7: 336–353.
  9. Staiano W, Merlini M, Romagnoli M, Kirk U, Ring C, Marcora S. Brain endurance training improves physical, cognitive, and multitasking performance in professional football players. Int J Sports Physiol Perform. 2022 Nov;17(12): 1732-1740.
  10. Dallaway N, Lucas SJE, Ring C. Concurrent brain endurance training improves endurance exercise performance. J Sci Med Sport. 2021 Apr; 24(4): 405-411.
  11. Dallaway N, Lucas S, Marks J, Ring C. Prior brain endurance training improves endurance exercise performance. Eur J Sport Sci. 2023 Jul; 23(7): 1269-1278.
  12. Díaz-García JA, García-Calvo T, Manzano-Rodríguez D, López-Gajardo MA, Parraca JA, Ring C. Brain endurance training improves shot speed and accuracy in grassroots padel players. J Sci Med Sport. 2023 Jul; 26(7): 386-393.
  13. Proost M, Habay J, De Wachter J, De Pauw K, Rattray B, Meeusen R, et al. How to Tackle Mental Fatigue: A Systematic Review of Potential Countermeasures and Their Underlying Mechanisms.Sports Med. 2022 Sep; 52(9): 2129-2158.
  14. Kingston KM, Wilson KM. The application of goal setting in sport. In: Mellalieu S, Hanton S, eds. Advances in applied sport psychology, 1st ed. London: Routledge; 2008. p. 75-123.
  15. Leyland A, Rowse G, Emerson L-M. Experimental effects of mindfulness inductions on self-regulation: systematic review and meta-analysis. Emotion. 2019 Feb; 19(1): 108-122.
  16. Wallace PJ, McKinlay BJ, Coletta NA, Vlaar JI, Taber MJ, Wilson PM, Cheung SS. Effects of motivational self-talk on endurance and cognitive performance in the heat. Med Sci Sports Exerc. 2017 Jan; 49(1): 191-199.
  17. Balk YA, De Jonge J, Oerlemans WGM, Geurts SAE. Physical recovery, mental detachment and sleep as predictors of injury and mental energy. J Health Psychol. 2017 May; 24(9):135910531770598.
  18. Eccles DW, Caviedes G, Balk YA, Harris N, Gretton TW. How to help athletes get the mental rest needed to perform well and stay healthy. J Sport Psychol Action. 2021; 12(4): 259-270.
  19. Balk YA, De Jonge J, Oerlemans WGM, Geurts SAE. Testing the triple-match principle among Dutch elite athletes: a day-level study on sport demands, detachment and recovery. 2017 Nov; 33: 7-17.
  20. Balk YA, De Jonge J. The “Underrecovery Trap”: when physical fatigue impairs the physical and mental recovery process. Sport Exerc Perform Psychol. 2021; 10(1): 88-101.
  21. Eccles DW, Balk Y, Gretton TW, Harris N. “The forgotten session”: advancing research and practice concerning the psychology of rest in athletes. J Appl Sport Psychol. 2020 Apr; 34(1):1-43
  22. Fortes LS, Nakamura FY, Lima-Junior D, Ferreira MEC, Fonseca FS. Does social media use on smartphones influence endurance, power, and swimming performance in high-level swimmers? Res Q Exerc Sport. 2022 Mar; 93(1): 120-129.