Spring naar content

Vraag mentale weerbaarheid

Uit onderzoek blijkt dat een hoge mate van mentale weerbaarheid nodig is voor de ontwikkeling van sporttalenten en voor presteren op het hoogste niveau. Topsporters scoren hoger dan anderen op onderliggende factoren van mentale weerbaarheid zoals inzet en betrokkenheid en zelfvertrouwen. Een hoge mentale weerbaarheid stelt sporters in staat om optimaal te trainen (bijvoorbeeld door de juiste doelen te stellen, grote inzet en zelfreflectie) en om met stressvolle of negatieve situaties (of de gevolgen daarvan) om te gaan. Deze zaken zijn zeer belangrijk voor het leveren van een topprestatie. Of mentale weerbaarheid de enige oorzaak is van een topprestatie is echter niet te zeggen. Het is ook mogelijk dat er andere onderliggende redenen zijn waarom topsporters een hoge mentale weerbaarheid hebben.

Er bestaan vragenlijsten waarmee de mentale weerbaarheid en/of de onderliggende houding en eigenschappen van een sporter te meten zijn. Omdat de mentale vaardigheden zich blijven ontwikkelen gedurende de carrière van een sporter, is het echter niet duidelijk of de score van een jonge sporter veel zegt over de score die deze een paar jaar later zal hebben. Uit onderzoek blijkt namelijk dat het ervaren van tegenslag en/of moeilijke situaties een positief effect kan hebben op de mentale weerbaarheid van sporters. Wel kan het meten van de mentale weerbaarheid nuttig zijn om sporters bij te sturen of ondersteuning te bieden. Het is namelijk zeker mogelijk om sporters te helpen hun mentale weerbaarheid te vergroten. Dit kan onder andere door de zelfstandigheid, stressbestendigheid en zelfreflectie van sporters aan te moedigen en te oefenen.

Prestatiegedrag

Een belangrijke factor voor een goede sportprestatie is het prestatiegedrag. Hiermee bedoelt men het gedrag dat een sporter moet vertonen om zich optimaal te ontwikkelen tijdens zijn sportcarriere en om met de vereisten van topsport te kunnen omgaan. Vaak gebruikte verzameltermen voor gewenst prestatiegedrag zijn bijvoorbeeld zelfregulatie (zoals goed plannen, zelfreflectie, veel inzet en zelfvertrouwen) en mentale weerbaarheid (sterke motivatie, grote inzet, doelgerichtheid, zelfvertrouwen en aanpassingsvermogen) [8, 10]. Zoals blijkt uit de kwaliteiten die bij mentale weerbaarheid en zelfregulatie horen, overlappen deze elkaar grotendeels. In dit antwoord zullen wij vooral gebruik maken van de beschikbare literatuur over de rol van de mentale weerbaarheid bij het realiseren van een topprestatie.

Positief effect van mentale weerbaarheid

Meer dan 75% van de topcoaches en 50% van de topsporters denkt dat mentale weerbaarheid het verschil maakt tussen een topsporter en een subtopper [2,5]. Sporters die een hoge mate van mentale weerbaarheid bezitten, zijn zeer competitief, betrokken, en intrinsiek gemotiveerd [2,4,11]. Topsporters behalen een hogere score op vragenlijsten die de mentale weerbaarheid meten dan anderen, en vertonen optimaal trainings- en wedstrijdgedrag: zij zijn in staat om efficiënt om te gaan met stressvolle situaties, om hun concentratie te behouden, door te zetten als het zwaar wordt, en sterk te geloven in zichzelf, zelfs na tegenslag [4,5]. Uit longitudinale studies blijkt daarnaast dat mentaal weerbare sporters een kleinere kans hebben op het krijgen van een burnout en een grotere kans hebben op selectie in topteams en het behalen van de absolute top [10].

Aangeboren of aangeleerd

Het is niet geheel duidelijk in hoeverre mentale weerbaarheid aangeleerd is [3,7]. Al voor het 10e levensjaar kunnen er grote verschillen in mentale weerbaarheid tussen kinderen zijn [3]. Opvoeding en opgedane ervaringen in de jeugd (leren dat hard werken belangrijk is, concurrentie met broers of zussen) spelen hierbij een grote rol [1]. Er is wel bewijs dat mentale weerbaarheid te trainen is [1,4,5]. Dit is te verklaren doordat mentale weerbaarheid niet alleen over persoonlijke kwaliteiten gaat, maar ook over de houding van een sporter en de manier waarop deze met bepaalde gevoelens en situaties omgaat tijdens trainingen en wedstrijden [11]. Ook lijkt het erop dat het ervaren en overwinnen van tegenslag een positief effect heeft op de mentale weerbaarheid van sporters [9]. Het is mogelijk om de mentale weerbaarheid te meten, maar het is niet waarschijnlijk dat een score van mentale weerbaarheid gemeten op jonge leeftijd, bepalend is voor de score op latere leeftijd. Het is daarnaast belangrijk om de mentale weerbaarheid in de betreffende sport (dus sportspecifiek) te meten [5].

Invloed van de coach

Coaches kunnen een rol spelen bij het verbeteren van de mentale weerbaarheid en de bijbehorende kwaliteiten [1,4,10]. Dit kan door het goede voorbeeld te geven en gewenst gedrag te stimuleren [4,6]. Hoewel dit sommige sporters van nature gemakkelijker afgaat dan andere, kunnen coaches alle sporters leren om doelgericht te trainen, door te zetten bij tegenslag, zelfstandig problemen op te lossen en keuzes te maken, verantwoordelijkheid te nemen en zelfreflectie toe te passen [4,6]. Dit kan door tijdens het sporten taakgerichte doelen (zoals de eigen prestatie verbeteren) en intrinsieke motivatie (plezier in de sport) voorop te laten staan [2], en door de talenten stapsgewijs bloot te stellen aan veeleisende situaties [4]. De beste strategie lijkt namelijk het creëren van een mentaal uitdagende omgeving waardoor sporters kunnen leren van hun ervaringen [1,3] bijvoorbeeld door te trainen op presteren onder druk of bij afleiding [4]. De coach kan zich hiervoor door een expert prestatiegedrag bij laten staan [4,7]. Naast een optimale sportomgeving is sociale steun noodzakelijk voor het ontwikkelen van mentale weerbaarheid [4]. Coaches moeten het belang van familie (met name de ouders) en vrienden buiten de sport dus niet onderschatten [4].

Ervaring aan de top

De ontwikkeling van mentale weerbaarheid is een langetermijnproces dat ook bij volwassenen nog door kan gaan [2,4]. Hierbij leiden negatieve en positieve ervaringen tot mogelijkheden om persoonlijk te groeien, om belangrijke lessen te leren en om de mentale weerbaarheid verder te ontwikkelen [4,9]. Veel topsporters geven bijvoorbeeld aan dat het sporten in het buitenland hun mentale weerbaarheid verbeterden [3,9] en dat zij van tegenslag (zoals niet geselecteerd worden, verandering van coach of team, prestatieverslechtering of blessures) veel geleerd hebben [4,9].

Conclusie

Het is mogelijk om de ontwikkeling van mentale weerbaarheid zoveel mogelijk te stimuleren door middel van een coach-gestuurde begeleiding binnen een optimale (sport)omgeving. Ook is het mogelijk om de mate van mentale weerbaarheid te testen bij sporters. Het is echter niet geheel duidelijk of de scores van jonge sporters op deze vragenlijsten representatief zijn voor hun gedrag een paar jaar later. De ervaringen die zij in de loop van hun carrière opdoen spelen namelijk een belangrijke rol in het ontwikkelen van mentale weerbaarheid. Wel kan het meten van mentale weerbaarheid bij talenten nuttig zijn om deze indien nodig bij te sturen of extra hulp te bieden.

Bronnen

  1. Bull SJ, Shambrook CJ, James W, Brooks JE (2005) Towards an understanding of mental toughness in elite English cricketers. J. Appl. Sport Psy., 17:209-227
  2. Connaughton D, Wadey R, Hanton S, Jones G (2008) The development and maintenance of mental toughness: Perceptions of elite performers. J. Sports Sci., 26:83-95
  3. Crust, L (2007) Mental toughness in sport: A review. Int. J. Sport Exerc. Psy., 5:270-290
  4. Crust L, Clough PJ (2011) Developing mental toughness: from research to practice. J. Sport Psy. Act., 2:21-32
  5. Gucciardi DF, Gordon S, Dimmock JA (2009) Advancing mental toughness research and theory using personal construct psychology. Int. Rev. Sport Exerc. Psy., 2:54-72
  6. Holland MJ, Woodcock C, Cumming J, Duda JL (2010) Mental qualities and employed mental techniques of young elite team sport athletes. J. Clinl Sport Psy., 4:19-38
  7. Jones G, Hanton S, Connaughton D (2002) What is this thing called mental toughness? An investigation of elite sport performers. J. Appl. Sport Psy., 14:205-218
  8. Jonker L, Elferink-Gemser MT, Visscher C (2010) Differences in self-regulatory skills among talented athletes: The significance of competitive level and type of sport. J. sports Sci., 28: 901-908
  9. Sarkar M, Fletcher D, Brown DJ (2014) What doesn’t kill me…: Adversity-related experiences are vital in the development of superior Olympic performance. J. Sci. Med. Sports, doi:10.1016/j.jsams.2014.06.010
  10. Sheard M, Golby J (2010) Personality hardiness differentiates elite‐level sport performers. Int. J. Sport Exerc. Psy., 8:160-169
  11. Woodcock C, Holland MJ, Duda JL, Cumming J (2011) Psychological qualities of elite adolescent rugby players: Parents, coaches, and sport administration staff perceptions and supporting roles. Sport Psy., 25: 411-443