Vraag neurofeedbacktraining

Hoewel sommige onderzoekers menen dat neurofeedbacktraining een manier is om gedrag te beïnvloeden of psychische problemen op te lossen, is er op basis van de huidige literatuur geen aanleiding om aan te nemen dat het een positief effect heeft op de sportprestatie. Het blijkt namelijk dat de hersengolven die de basis vormen van neurofeedbacktraining niet betrouwbaar te meten zijn tijdens inspanning. Daarnaast zijn er grote individuele verschillen in hersengolfpatronen en is het tot op heden onduidelijk welke patronen wenselijk of onwenselijk zijn. Eigenlijk zijn tot nu toe alleen positieve effecten gevonden van neurofeedbacktraining bij ADHD-patiënten op subjectieve uitkomstmaten zoals welzijn of gedrag. Bij deze resultaten is het zelfs nog maar de vraag of het nu echt de neurofeedbacktraining was die ertoe leidde dat de ADHD-patiënten zich beter voelden. Waarschijnlijk hebben de patiënten de training als waardevol ervaren omdat zij zich leerden ontspannen of zich te concentreren. Als er dus al een effect is van neurofeedbacktraining, dan is dat zeer waarschijnlijk toe te schrijven aan het feit dat men zich beter leert te ontspannen of juist te concentreren met behulp van feedback. Er is echter geen reden om aan te nemen dat neurofeedback hiervoor beter zou werken dan een ander soort ontspanningstraining.

Achtergrond

Neurofeedbacktraining (NFT) is gebaseerd op het gebruik van een EEG (elektro-encefalogram) dat de elektrische stroompjes in de hersenen meet. Deze stroompjes zijn te meten als de zogenaamde hersengolven. Sommige stoornissen (bijvoorbeeld epilepsie) vertonen specifieke patronen van hersengolven die met een EEG goed te meten zijn ^[3,6]. Volgens voorstanders van NFT zijn de gemeten hersengolven een indicatie van hersenactiviteit en hersenfunctie. De meeste mensen zijn zich niet bewust van hun hersengolven ^[3,5,6]. NFT is gericht op het zich bewust maken van de hersengolven. Volgens sommige onderzoekers kunnen mensen leren om de eigen hersengolfpatronen aan te passen met behulp van NFT ^[3,5]. Hierdoor zou het brein beter kunnen functioneren (wat dit ook moge zijn) en het gedrag verbeteren. Er bestaan andere vormen van neurofeedback zoals myofeedback, maar in dit geval wordt onder NFT training met behulp van een EEG bedoeld.

Hoe werkt NFT?

In het artikel van Hammond is duidelijk uitgelegd hoe NFT zou moeten werken ^[5]. Mensen krijgen 2 of meer elektroden op het hoofd die de elektrische activiteit van de neuronen in de hersenen meten en in de vorm van hersengolven registreren Met ingewikkelde berekeningen en filters is de elektrische activiteit die de elektroden op de hoofdhuid meten om te zetten in hersengolfpatronen. De frequentie van deze golven ligt tussen de 0 en 80 Hz. Hersengolven zijn onder te verdelen in delta- (1-4 Hz), theta- (4-8 Hz), alfa- (8-13 Hz), beta- (13-30 Hz), en gammagolven (30-80 Hz). Als de hersenen op een bepaalde manier actief zijn, komen golven met een bepaald soort frequentie het meest voor. Deltagolven komen voor in diepe, herstellende slaap. Thetagolven staan voor een soort dagdroom-achtige, “zweverige” gemoedstoestand. Alfagolven worden geassocieerd met ontspanning. Bij iedereen die zijn ogen sluit en aan iets rustigs denkt, neemt de hoogte van de alfa-golven binnen 30 seconden toe. Betagolven zijn daarentegen geassocieerd met een staat van mentale en intellectuele activiteit en concentratie. Hierbij is men alert, gericht op de omgeving en klaar om te reageren. Gammagolven hangen samen met intensieve concentratie en het combineren van informatie uit verschillende delen van het brein.

De elektroden meten de elektrische activiteit door weefsellagen zoals de gliacellen en de schedel heen ^[6]. Daarom is niet duidelijk hoe nauwkeurig de metingen zijn. De elektrische signalen van het hart en de spieren zijn meer dan 1000 keer zo sterk, vandaar dat knipperen met de ogen of bewegen al flinke ruis veroorzaakt ^[5,8,10] die men uit het signaal moet filteren. De metingen vinden daarom bijna altijd plaats in een ruimte waar iemand rustig zit of ligt. Dit betekent ook dat er niet in een wedstrijdsituatie te meten is. Met behulp van software filtert de onderzoeker de hersengolfpatronen en maakt ze op een computerscherm zichtbaar. Vervolgens leren mensen invloed uit te oefenen op hun hersengolven dankzij het zien van een vereenvoudigde representatie van hun hersengolven ^[5]. Als de proefpersoon erin slaagt om de hersengolven op de gewenste manier aan te passen, krijgt deze een “beloning” in de vorm van positieve feedback ^[5,8]. Na meerdere oefensessies zou de proefpersoon deze veranderingen ook zonder feedback kunnen bewerkstelligen ^[5]. Sommige wetenschappers staan echter zeer kritisch tegenover het EEG als hulp bij behandeling van gedrags- of gezondheidsproblemen ^[6]. Zij beargumenteren dat de stroompjes tussen neuronen in de hersenen extreem klein zijn, en daarom niet goed waar te nemen. Alleen als grote groepen neuronen tegelijk actief zijn, is het ontstane spanningsverschil voldoende om te meten ^[6]. De staat van alertheid, bijvoorbeeld slaap of hard nadenken, is te zien op een EEG ^[5,6]. Kleinere verschillen, zoals tussen positieve spanning en negatieve stress, zijn dat niet ^[6]. Omdat NFT in de praktijk niet in de sportsetting zelf toepasbaar is, lijkt het vergelijkbaar met een concentratie- of ontspanningstraining voorafgaand aan een training waarbij een atleet bijvoorbeeld leert bepaalde gedachten te vermijden of bewust te ontspannen.

Hersengolven en prestatie

Het is aannemelijk dat bepaalde golffrequenties beter zijn voor een optimale (sport-)prestatie dan andere. Men kan immers niet goed presteren tijdens slapen of soezen. In de sport gaat het echter waarschijnlijk om veel kleinere verschillen in hersenactiviteit tussen optimaal en suboptimaal presteren. Daarnaast heeft ieder individu altijd tot op zekere hoogte al deze hersengolffrequenties tegelijk in zijn hoofd, in verschillende delen van de hersenen ^[5]. Er zijn ook grote individuele variaties in golflengtes bij een vergelijkbaar niveau van alertheid ^[5]. Het is dus tot nu toe niet mogelijk om te bepalen welke frequenties bij een individu goed of juist ongewenst zijn ^[5]. Onderzoek naar de positieve werking van NFT bij atleten is gedaan bij onder andere schutters, boogschutters, dansers, honkballers en golfers ^{[1,2,4,7,9-11]}. De opzet van deze studies is zeer divers, en de uitkomsten zijn overwegend, maar niet altijd ^[7], positief. Toch kunnen de meeste onderzoekers niet bewijzen dat de gevonden effecten te danken zijn aan NFT. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat het bewust werken aan de gedachten en de concentratie, de prestatie van de atleten al beïnvloedde. Over de meeste studies valt daarom flink wat op te merken qua opzet of uitvoering.

Conclusie

Er is tot nu toe geen bewijs dat NFT kan helpen de sportprestatie te verbeteren. Er is een groot aantal vragen die nog niet zijn beantwoord. Zo is nog onbekend welke individuele verschillen er zijn in hersengolfpatronen tussen atleten, en wat bijvoorbeeld de gewenste patronen zouden zijn vlak voor een bepaalde sportprestatie. Wat betreft de methode NFT schort er ook nog het één en ander aan de onderbouwing. Kortom, alhoewel bepaalde hersengolffrequenties wellicht met een bepaald activatieniveau samenhangen, bijvoorbeeld slaap of juist concentratie, is er geen aanleiding om te geloven dat NFT een positiever effect heeft op de sportprestatie of het welzijn van atleten dan andere vormen van mentale of cognitieve training. Alfagolf-training, een vorm van NFT die nu bijvoorbeeld in gebruik is bij hockey en turnen, is waarschijnlijk een training waarbij de atleet zich kan ontspannen met behulp van visuele of auditieve feedback. Tot dusver zijn er echter vraagtekens te plaatsen bij de betrouwbaarheid van de informatie waarop deze feedback gebaseerd is. Daarnaast zijn de door de atleet gecreëerde alfagolven niet de oorzaak van de ontspanning, maar een gevolg ervan ^[6].

Tot slot

Wie op internet zoekt, vindt claims dat NFT een gunstig effect heeft op een groot aantal verschillende aandoeningen waaronder ADHD, slaapproblemen, depressie, fibromyalgie, woede, angst, hoofdletsel, leerproblemen en migraine ^[5]. Hier is echter geen wetenschappelijk bewijs voor ^[6].