Vraag perceptie van warmte

Een te hoge temperatuur van de kern van het lichaam, van de huid, of van beide, kan de oorzaak zijn van een slechte sportprestatie. Hoe de sporter deze warmte ervaart speelt een sleutelrol: vooral de subjectieve waarneming van de temperatuur van de huid en met name die van het hoofd is belangrijk. Deze bepaalt namelijk voor een groot deel het gevoel van vermoeidheid.

Dit gevoel van vermoeidheid is leidend bij de keuze voor een bepaalde intensiteit van de inspanning. Het is grotendeels onafhankelijk van de temperatuur in het binnenste van het lichaam, zolang deze onder de 38,5 graden Celsius blijft. Pas wanneer de kerntemperatuur van het lichaam te hoog oploopt, wordt de kerntemperatuur bepalend: dan moet een sporter snel rustiger aan gaan doen of in het ergste geval opgeven.

Bepaalde chemische stoffen zoals menthol of capsacaïne (de stof die in hete pepers zit), kunnen een koel of juist warm gevoel geven zonder dat er een werkelijke temperatuursverandering van de huid of het lichaam is. Omdat zij zich frisser of warmer voelen, kunnen sporters zo in sommige gevallen beter of juist slechter presteren. Ook mentale training, wennen aan sporten in de warmte en zelfs placebo’s kunnen het gevoel van vermoeidheid in de hitte verlagen en zo de sportprestatie verbeteren.

Vooral duursporters en spelsporters kunnen in de warmte minder goed presteren dan in een koele omgeving. Om de lichaamstemperatuur niet te hoog te laten oplopen, gaat een sporter zweten en stroomt er meer bloed naar de huid. Dit gaat ten koste van de aanvoer van bloed en zuurstof naar de spieren, en hierdoor gaat de sportprestatie achteruit ^[1]. Voor een optimale prestatie is het dus van belang om het lichaam koel te houden ^[10,11].

Kern- en huidtemperatuur

Vooral de temperatuur in het binnenste van het lichaam, de zogenoemde kerntemperatuur, moet goed bewaakt worden. Als deze te hoog oploopt (meestal rond de 38,5 graden Celsius), moet het hart aanzienlijk meer bloed door het lichaam pompen om oververhitting te voorkomen ^[4]. Sporters combineren de kerntemperatuur en de waargenomen huidtemperatuur, ook wel de totale lichaamstemperatuur genoemd, om hun gevoel van warmte te bepalen ^[2,12].

Kleine schommelingen in de kerntemperatuur (tussen de 37,9 en 38,5 graden) blijken niet bepalend voor het warmtegevoel van sporters; zolang de kerntemperatuur ‘normaal’blijft, bepaalt de waarneming van de temperatuur van de huid hoe warm een sporter zich voelt ^[2,12].

Warmte en vermoeidheid

Hoe warm de huid en het lichaam werkelijk zijn, bepaalt het gedrag van een sporter echter slechts gedeeltelijk ^[2,4]: de waarneming van de lichaams- en omgevingstemperatuur blijkt vele malen belangrijker. Onafhankelijk van de werkelijke temperatuur kan het gevoel van warmte zelfs fysieke effecten hebben, zoals rillen, zweten en een verhoogde hartfrequentie, en zo de prestatie beïnvloeden ^[3].

De subjectieve sensatie van warmte en de emotionele interpretatie daarvan (lekker koel versus onaangenaam warm of zelfs plakkerig heet) bepaalt gedeeltelijk hoe vermoeid een sporter zich voelt ^[2,3]. Een sporter baseert zich grotendeels op dit gevoel van vermoeidheid (ook wel uitgedrukt in een score van ‘Rate of Perceived Exertion’) bij het kiezen van een bepaalde intensiteit. Omdat sporters versnellen, vertragen of zelfs stoppen vanwege dit gevoel van vermoeidheid, is het bepalend voor de prestatie ^[11].

Tussen de oren

Zowel de bewuste waarneming van de omgevingstemperatuur, de tegenstanders, de eigen motivatie en de afstand tot de eindstreep als onbewuste gevoelens van warmte en vermoeidheid bepalen het gedrag van een sporter ^[3]. Wanneer een sporter het punt bereikt waarop hij te warm en te moe is om nog door te kunnen gaan, wordt dus in het brein bepaald ^[2]. Een complexe interactie tussen subjectieve waarnemingen zoals gevoelens van warmte, maar ook slaapgebrek, motivatie en ervaring bepalen hoeveel last sporters hebben van de hitte en hoe lang zij een bepaalde inspanning kunnen volhouden ^[4,8,9].

Mentale training kan sporters helpen om warmte minder onaangenaam te vinden, en zo een inspanning in de hitte langer vol te kunnen houden ^[3]. Ook trainen in een warme omgeving en wennen aan hitte (acclimatiseren of acclimeren) kunnen helpen om beter tegen de warmte te kunnen ^[3].

Houd je hoofd koel

De (waargenomen) temperatuur van het hoofd speelt een belangrijke rol bij het gevoel van warmte. Bij inspanning voelt het hoofd namelijk warmer aan dan de rest van het lichaam. Het gevoel van vermoeidheid hangt vooral af van de warmste plek van het lichaam: meestal het hoofd dus ^[12]. Koelen van het hoofd en het gezicht zijn daarom bijzonder effectief om gevoelens van warmte te onderdrukken ^[6].

Het koelen van het hoofd kan het zweten van sporters wel twee- tot vijfmaal beter onderdrukken dan het koelen van een even groot huidoppervlak ergens anders op het lichaam. Het warmtecomfort verhoogt dankzij een koel hoofd aanzienlijk, en ook de beslisvaardigheden en de reactietijd verbeteren als sporters het hoofd koel houden ^[6]. Het koelen van het gezicht en hoofd kan zelfs de concentratie van bepaalde hormonen (zoals prolactine maar ook adrenaline en noradrenaline) die vrijkomen door hittestress, binnen de perken houden ^[6]. Hierbij lijkt het erop dat de perceptie van de temperatuur van het hoofd en de huid belangrijker is dan de werkelijke kern- en lichaamstemperatuur ^[4].

Menthol

Het is mogelijk om het gevoel van warmte te beïnvloeden zonder dat de huid- of lichaamstemperatuur echt daalt. Menthol geeft een fris gevoel door receptoren in de huid te activeren: de huid wordt zo “gefopt” en stuurt een signaal van kou naar de hersenen ^[5,12]. Een spray met menthol geeft daarom een frisser gevoel dan een spray zonder menthol, en kan de prestatie in de hitte van duursporters verbeteren [gilllis]. Ook in een drankje kan menthol het gevoel van vermoeidheid verlagen: redelijk getrainde wielrenners presteerden bijvoorbeeld ongeveer tien procent beter dankzij een mentholdrank ^[7]. Desondanks helpt een mentholspray of –drank sporters niet altijd aan een betere prestatie, en kan de stof de huid irriteren ^[5,12]. Er zijn overigens ook stoffen zoals capsacaïne (uit o.a. hete pepers) die juist zorgen voor een warm en branderig gevoel en daarmee een slechtere prestatie ^[12]. Sommige onderzoekers veronderstellen dat het effect van een koel gevoel op het gezicht of een mentholspray of –smaak gedeeltelijk op een placebo-effect berusten ^[8].

Advies

Met een te hoge kerntemperatuur kunnen sporters niet optimaal presteren. Deze is te verlagen door bijvoorbeeld schaafijs te eten, of voorafgaand aan een wedstrijd in de warmte in koud water te gaan zitten ^[10,11].

Wanneer de kerntemperatuur normaal is, kunnen sporters hun prestatie verbeteren door hun perceptie van de warmte te verlagen. Dit kan op veel verschillende manieren, met name door het hoofd en het gezicht te koelen met water, ijs of koude handdoeken ^[10,11]. Ook een spray of zelfs een drankje met menthol kan het warmtegevoel verlagen. Daardoor voelen sporters zich minder vermoeid, en kunnen ze kiezen voor een hogere inspanningsintensiteit ^[4,11].

Wel is het goed om te weten dat deze methodes de zweetproductie kunnen onderdrukken. Zweten is echter juist belangrijk om ongezonde oververhitting tegen te gaan. Minder zweten kan daarom bij zeer gemotiveerdesporters gevaarlijk zijn ^[11]. Ook moeten coaches voor de ideale koelmethodes rekening houden met praktische zaken zoals wedstrijdregels, mogelijke buikklachten en acclimatisatie van de sporters ^[10].