Spring naar content

Vraag risicofactoren mentale klachten

In 2019 verscheen er een review van Kuettel en collega’s waarin de risicofactoren en beschermende factoren voor de mentale gezondheid van topsporters uiteen zijn gezet[1]. In deze review werden 43 studies naar dit onderwerp geanalyseerd. Daaruit kwam het model in figuur 1.

Uit de review kwam naar voren dat vrouwelijke atleten een hoger risico hebben op problemen met de mentale gezondheid, en dat mentale problemen vaker voorkomen bij sporters die een individuele en esthetische sport beoefenen waarbij een slank lichaam nodig is.

Het sterkst gerelateerd aan de mentale gezondheid van topsporters bleek de mate waarin aan de basisbehoeften werd voorzien. Onder de basisbehoeften van de sporter vallen bekwaamheid, autonomie (de mate waarin een sporter denkt zelf invloed te hebben op te maken beslissingen) en de mate waarin de sporter zich verbonden voelt met anderen binnen hetzelfde milieu[2]. Ook negatieve levensgebeurtenissen waren sterk gerelateerd aan het mentale welzijn.

Het gaat hierbij om associaties; de studies laten zien dat een bepaalde factor zich vaker voordoet bij sporters met mentale klachten, maar kunnen niet aantonen of deze factoren ook daadwerkelijk de oorzaak zijn van de mentale klachten.

Figuur 1. Model van beschermende en risicofactoren voor de mentale gezondheid van topsporters. Getallen in haakjes geven aantal verbanden aan. Uit Kuettel et al, 2019.[1]

Toelichting termen

In het model van Kuettel en collega’s wordt onderscheid gemaakt tussen risicofactoren op persoonlijk vlak en factoren gerelateerd aan de sportomgeving. De onderzochte factoren zijn in een aantal overkoepelende termen ondergebracht. Voor de termen die extra uitleg behoeven, is hieronder beschreven welke factoren onder deze termen vallen.

Persoonlijke risicofactoren

  • Injury en overtraining: ernstige of herhaaldelijke blessures, hersenschudding en operaties.
  • Risk behavior and ineffective coping: perfectionisme, negatieve copingstrategiëen. (faal)angst, moeite met uiten van emoties, en slecht zelfinzicht.
  • Negatieve levensgebeurtenissen: overlijden van een familielid, scheiding.
  • Poor general health: chronische rugpijn, blijvende invaliditeit, artrose.
  • Maladaptive personality traits and identity: zich extreem identificeren als sporter, hypermasculiniteit, perfectionisme en sociale fobie.

Risicofactoren sportomgeving

  • Sport-specific stressors: druk om competitie aan te gaan en te presteren, faalangst, angst voor blessures, positie van een speler (staat hij/zij bijvoorbeeld op randje van deselectie), focus op gewicht, weinig wedstrijdervaring, naderende grote evenementen.

Mannen versus vrouwen

Na deze review uit 2019 zijn er nog twee losse studies uitgevoerd waarin de risicofactoren voor de mentale gezondheid van topsporters in kaart zijn gebracht. De eerste studie van Walton en collega’s keek naar de verschillen in mentale gezondheid en risicofactoren tussen 523 mannelijke en vrouwelijke topatleten[3]. Er werden in totaal 9 risicofactoren onderzocht: alcoholgebruik, onvrede over het lichaam, zelfwaarde, tevredenheid met sociale support, ervaren discriminatie, negatieve ervaringen op sociale media, ondergewaardeerd voelen, ervaren financiële problemen en onzekerheid over financiële support. Deze factoren werden onderzocht in relatie tot 4 categorieën van mentale gezondheid: angst & slapeloosheid, ernstige depressie, sociaal disfunctioneren en lichamelijke klachten.

Uit de resultaten bleek dat er veel gelijkenissen zijn in de risicofactoren voor de mentale gezondheid van mannen en vrouwen. Zo is een positief zelfbeeld voor beiden beschermend (en een negatief zelfbeeld dus juist een risicofactor) voor alle vier de categorieën van mentale gezondheid. Ook zijn er verschillen. Zo is alcohol gebruik gerelateerd aan angst/slapeloosheid en lichamelijke klachten bij vrouwen, maar niet bij mannen. Onvrede over het lichaam is bij mannen gerelateerd aan angst/slapeloosheid, maar bij vrouwen aan ernstige depressie. Ook bleek dat onvrede over ervaren sociale support iets meer impact had op de mentale gezondheid van vrouwen dan dat van mannen. Het grootste verschil tussen mannen en vrouwen was te zien op het gebied van negatieve ervaringen op sociale media en financiële problemen. Deze twee factoren waren sterk gerelateerd aan mentaal welbevinden bij mannen, maar niet bij vrouwen. Ten aanzien van de sociale media geven de onderzoekers echter aan dat dit verschil zou kunnen komen doordat de sportprestaties van mannen in de media veel breder worden uitgemeten dan die van vrouwen.

Para- versus niet-para atleten

Dezelfde onderzoeksgroep deed een tweede studie waarin het de verschillen in risicofactoren tussen 71 para- en 356 niet-para topsporters vergeleek[4]. Hieruit bleek dat problemen met de mentale gezondheid even vaak voorkwamen bij beide groepen sporters.

Ook in de riscofactoren zat veel overlap. Zo waren de volgende factoren bij beide groepen sporters gerelateerd aan een hoger risico op een slechte mentale gezondheid: hoog zelfstigma, negatieve levensgebeurtenissen, slaapproblemen, onvrede over balans in het leven, geïsoleerd voelen, gezelschap missen, buitengesloten voelen, psychologisch onveilig voelen.

Er waren ook verschillen. Zo voelden non-para sporters zich mentaal slechter wanneer ze veel gebruik maakten van sociale media, wanneer ze de afgelopen maand niet konden sporten en wanneer ze onvoldoende kennis hadden van mentale gezondheidsproblemen. Para-atleten lieten deze relatie niet zien. Bij para- atleten daarentegen leken een hersenschudding, onvoldoende ondersteuning vanuit de omgeving en negatieve levensgebeurtenissen, zoals het overlijden van een naaste, een grotere mentale weerslag te hebben dan bij niet-para sporters.

Bronnen

  1. Kuettel A, Larsen CH. Risk and protective factors for mental health in elite athletes: a scoping review. Int Rev Sport Exerc Psychol 2020; 13:1,231-265
  2. Lundqvist C, Raglin. The relationship of basic need satisfaction, motivational climate and personality to well-being and stress patterns among elite athletes: An explorative study. Motiv Emot. 2015, 39(2), 237–246.
  3. Walton CC, Rice S, Gao CX, Butterworth M, Clements M, Purcell R. Gender differences in mental health symptoms and risk factors in Australian elite athletes. BMJ Open Sport Exerc Med. 2021 Mar 5;7(1):e000984.
  4. Olive LS, Rice SM, Gao C, Pilkington V, Walton CC, Butterworth M, Abbott L, Cross G, Clements M, Purcell R. Risk and protective factors for mental ill-health in elite para- and non-para athletes. Front Psychol. 2022 Sep 2;13:939087.