Vraag risicogedrag

Hoe shorttrackers precies tot een besluit komen is een ingewikkelde vraag. Het is daarom ook erg moeilijk om te voorspellen wat een schaatser in een bepaalde situatie zal doen, en of hij een bepaald risico wel of niet zal nemen. Met voldoende kennis van de situatie en de sporter zelf, is het mogelijk om een voorzichtige inschatting te maken van de beslissing die deze waarschijnlijk zal nemen. Heel precies zal deze voorspelling echter nooit kunnen zijn.

Het lijkt inderdaad mogelijk om het risicogedrag van shorttrackers een beetje te beïnvloeden. Sporters kiezen namelijk voor het nemen van een risico door onder andere de kans op succes te bepalen en door de voor- nadelen af te wegen. Deze afweging wordt onder andere bepaald door hun zelfvertrouwen, gewoontes en de angst voor de negatieve gevolgen van falen.

Bij snelle beslissingen blijken de gewoontes van sporters zeer bepalend te zijn voor hun keuzes. Een coach kan hierop inspelen door de training zo in te richten dat een sporter went aan bepaalde risico’s. Ook kan hij een sporter helpen minder bang te zijn voor fouten, valpartijen of het verlies van een wedstrijd.

Om het risicogedrag van shorttrackers te voorspellen of te beïnvloeden is het nodig om te weten waarom ze voor bepaalde risico’s kiezen. Hun keuzes zijn gebaseerd op de antwoorden op een aantal vragen die ze zichzelf, meestal onbewust, stellen. Zo moet een shorttracker bepalen of er wel een kans op succes is en hoe groot die is, maar ook hoe bang hij is voor een glijpartij en de mogelijke bijbehorende blauwe plekken.

Hoe groot is de kans dat het lukt?

Een verstandige shorttracker zal alleen een riskante inhaalmanoeuvre inzetten als hij denkt dat dit hem zal lukken. Hierbij moet hij inschatten hoe waarschijnlijk het is dat hij wel of niet in de kussens belandt. Als mensen vertrouwen hebben in een positieve uitkomst, zijn ze bereid om veel risico’s te nemen. Dit geldt ook voor sporters: als zij vertrouwen op hun eigen vaardigheden, op de kwaliteit van hun materiaal (bijvoorbeeld perfect zittende schaatsen, goed ijs), op de relatie met hun coach en op het recht om fouten te maken, durven ze meer risico’s te nemen ^[7].

Wat zijn de gevolgen van winst en van verlies?

Of een sporter een bepaalde kans op verlies aanvaardbaar vindt hangt af van de ernst ervan. Omgekeerd speelt ook mee hoe waardevol het is als hij wel slaagt. De waarde van winst of verlies kan financieel zijn, emotioneel, sociaal of fysiek. De omgeving bepaalt voor een deel hoe waardevol winnen is, en daarmee ook het risico dat een sporter bereid is om hiervoor te lopen. Sociale waarden en normen spelen hierbij een rol, naast de persoonlijke behoeften en doelen van een sporter ^[3].

Kan ik zelf de uitkomst beïnvloeden?

Sporters zijn minder bang voor risico’s als ze denken dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun succes en als ze zich vrij voelen om zelfstandig deze beslissingen te maken ^[7]. Angst voor de nare gevolgen van falen maakt daarentegen dat sporters voor de veiligste opties kiezen. Dit effect blijkt zelfs groter te zijn dan de belofte van een geweldige beloning bij een eventueel succes ^[7].

Wat is gewoon?

Hoe sporters reageren op risico’s hangt dus mede van de situatie en de omgeving af. Deze bepalen namelijk voor een deel welke risico’s sporters normaal of acceptabel vinden ^[7].

Omdat sporters tijdens een wedstrijd vaak in een oogwenk moeten beslissen, baseren ze hun keuze voornamelijk op eerdere ervaringen en gewoontes ^[4]. Zo is het denkbaar dat een sporter uit gewoonte steeds voor dezelfde risicovolle actie kiest ^[1]. Daarnaast lijken sommige opties aantrekkelijk omdat ze eerder vaak succesvol waren ^[1].

Waar voel ik me fijn bij?

Het ligt voor de hand dat mensen die spanning leuk vinden en graag bijzondere sensaties opzoeken vaker risico’s nemen dan degenen die graag alles onder controle houden ^[2,3]. Sporters met bepaalde karaktertrekken, zoals een groot zelfvertrouwen, extraversie en openheid, nemen daarom vaker risico’s dan anderen ^[2,5]. Zulke karaktertrekken zijn te meten met vragenlijsten (The Big Five Personality Traits). Mensen die volgens deze vragenlijst bovengemiddeld plichtsgetrouw en inschikkelijk waren, bleken juist veel minder bereid om risico’s te nemen ^[5].

Wat is mijn beloning?

Pubers en jonge mannen zijn wat betreft risicogedrag een geval apart ^[6]. Na jaren van verhit debat zijn wetenschappers er nog steeds niet uit waarom zij zoveel meer risico’s nemen. Duidelijk is dat dit niet komt doordat zij niet in staat zijn om de gevolgen van hun acties te overzien; pubers zijn net zo goed in het inschatten van kansen als volwassenen ^[6]. Wel kan het zijn dat voor hen de emotionele waarde van de winst bij risicovolle keuzes groter is. Pubers krijgen bijvoorbeeld een grotere emotionele beloning in de vorm van “geluksstofjes” (dopamine) die de hersenen aanmaken als zij risico’s nemen. Ook zijn ze waarschijnlijk gevoeliger voor de waardering en bewondering van hun leeftijdsgenoten ^[6].

Risicogedrag beïnvloeden

Coaches kunnen het keuzegedrag van een sporter een beetje sturen door de inschatting van de hierboven beschreven vragen (zoals hoe de groot de kans is dat iets lukt, of hoeveel waard het is) te beïnvloeden. Ze kunnen bijvoorbeeld met de gewoontes van de sporter “spelen” door een training zo in te richten dat een shorttracker gewend raakt aan het nemen van meer (of juist minder) risico dan gewoonlijk ^[4]. Hiermee is het gedrag van een shorttracker tijdens een wedstrijd te veranderen ^[4]. Ook is het mogelijk om sporters te trainen in het variëren van hun gedrag en de keuzes die zij tijdens een wedstrijd maken ^[4]. Hierdoor zijn er meer opties die voor de sporters als “gewoonte” aanvoelen. Sporters die graag risico’s nemen, doen dit vaker, en maken er dus een gewoonte van. Daarom lijkt het mogelijk om in grote lijnen te voorspellen of iemand een persoonlijkheid heeft die neigt naar iets meer of iets minder risico’s nemen. De omgeving, de situatie en de gewoontes van de sporters zijn daarentegen zeer waarschijnlijk bepalender voor het gedrag.

Conclusie

Of een sporter veel risico neemt hangt af van een aantal factoren. De belangrijkste hiervan zijn de kans op succes, het vertrouwen op een positieve uitkomst, de waarde van dit succes, en de gewoontes van de sporter. Coaches kunnen het gedrag van een sporter proberen te beïnvloeden door hierop in te spelen. Ze kunnen sporters bijvoorbeeld leren om meer (mogelijk succesvolle) risico’s te nemen door ze hieraan te laten wennen tijdens trainingen en oefenwedstrijden. Als een bepaalde keuze eenmaal een gewoonte is geworden, zullen sporters deze ook tijdens een wedstrijden vaker nemen. Daarnaast helpt het om het vertrouwen in een goede uitkomst te vergroten. Tot slot lijkt het nuttig om de angst voor falen zoveel mogelijk weg te nemen door de negatieve gevolgen ervan zo klein mogelijk te maken.