Vraag vermoeidheid door de zon

Op basis van gesprekken met artsen en fysiologen en het naslaan van literatuur blijkt dat meerdere fysiologische processen een rol spelen bij het optreden van vermoeidheid. Zo daalt de bloeddruk als je in de zon zit, doordat er meer bloed naar de huid stroomt om het lichaam te laten afkoelen. Een lagere bloeddruk zorgt voor een vermoeid gevoel en een hogere hartfrequentie (10 slagen per minuut), wat vermoeidheid teweeg kan brengen. Daarnaast zorgt een hogere temperatuur van de huid en hersenen voor een activatie van dat deel van het brein dat een vermoeidheidsgevoel veroorzaakt en de alertheid vermindert. Waarschijnlijk spelen al deze processen gezamenlijk een rol in het vermoeide gevoel na het zitten in de zon.

De resultaten uit het gepubliceerde onderzoek over herstel in een warme omgeving zijn niet eenduidig. Er zijn studies waarin geen verschil is gevonden tussen het herstel in de warmte en minder warme omstandigheden. Uit ander onderzoek blijkt toch dat er indicaties zijn dat de ervaren vermoeidheid hoger en de spierkracht lager is na een uur herstel in de warmte.

Een verhoging van de huid- en de kerntemperatuur is voornamelijk bepalend voor de hierboven beschreven processen. De zon kan dit opwarmen versterken door extra straling. Ongeacht of het herstel wel of niet belemmerd is, is het verstandig om het lichaam niet onnodig bloot te stellen aan warmtestress. Daarom is het aan te raden indien mogelijk de warmte te vermijden en in ieder geval de schaduw op te zoeken na inspanning. Zo is ook loomheid te voorkomen.

Lang in de zon zitten zorgt bij veel mensen voor een vermoeid gevoel. Ondanks dat dit een veelvoorkomend verschijnsel is blijkt het principe hierachter behoorlijk complex te zijn. Het lezen van wetenschappelijke literatuur en het inwinnen van informatie bij experts hebben er uiteindelijk toe geleid dat er toch een antwoord te formuleren is. Zo blijkt uit navraag bij verschillende artsen en fysiologen dat er meerdere fysieke processen een rol spelen bij het loom voelen na het in de zon zitten. Het kost het lichaam de nodige energie om te koelen en niet oververhit te raken als je enkele uren in de zon zit. De bloeddruk zal dalen omdat er vaatverwijding in de huid optreedt. Via deze vaatverwijding probeert het lichaam warmte kwijt te raken. Een lagere bloeddruk gaat gepaard met een toegenomen gevoel van vermoeidheid. Ook neemt de enzymactiviteit toe bij een hogere temperatuur, waardoor de stofwisseling in rust toeneemt. De hartfrequentie kan wel met tien slagen per minuut toenemen. Oftewel, het lichaam is aanzienlijk aan het werk ondanks dat je stilzit. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat fronsen een vermoeid gevoel met zich meebrengt en dat het dragen van een zonnebril dit gevoel tegen kan gaan ^[3]. Verder komt uit onderzoek naar voren dat warmte leidt tot een afname van alertheid ^[5]. Een verhoogde huidtemperatuur veroorzaakt een signaal aan de hersenen dat ervoor zorgt dat iemand slaperigheid ervaart. Ook een verhoogde hersentemperatuur kan leiden tot een toegenomen gevoel van vermoeidheid ^[4]. Tot slot kan ook een vochttekort de thermoregulatie verstoren. Dehydratie kan dan leiden tot een vermoeid gevoel en het krijgen van hoofdpijn.

Al met al blijkt dat er nogal wat factoren zijn, al dan niet in samenhang, die kunnen bijdragen aan een vermoeid of loom gevoel na een paar uur in de zon te hebben gezeten. Ter verduidelijking: bij de meeste van deze factoren is warmte de bepalende factor en niet zozeer zonlicht. Directe blootstelling aan zonlicht verhoogt de warmteopname echter wel extra via straling.

Het tweede deel van de vraag gaat over herstel in de zon. Er is het nodige onderzoek verschenen waarin het effect van een warme omgeving op het herstel is bestudeerd. Het gaat ook hier niet specifiek om herstel in de zon, maar navraag bij experts leert dat als er sprake is van een effect op herstel dit vooral van warmte afhankelijk is en niet zozeer van de zon.

Er is wellicht sprake van een vertraagd herstel in een warme omgeving na een langdurige intensieve intervalbelasting. Zo tonen Duffield en collega’s aan dat atleten die herstellen in een luchttemperatuur van 33°C een uur na een lange intervaltraining van dertig minuten een hogere hartfrequentie hadden en zich vermoeider voelden in vergelijking met herstel bij 22°C ^[2]. Of dit door de warmte zelf kwam of werkelijk door het herstel in een warme omgeving na inspanning is niet duidelijk. Daarnaast leek de warmte van invloed te zijn op het herstel in maximale spierkracht. Een hogere omgevingstemperatuur om in te herstellen leek geassocieerd met een langzamer herstel in spierkracht. De temperatuur waarin de atleten herstelden bleek echter niet van invloed op de sprintprestatie een uur na een zware intervaltraining ^[2].

Het herstel na een korte intensieve inspanning lijkt niet beïnvloed door de omgevingstemperatuur en de luchtvochtigheid. In een studie van Backx en collega’s is het herstel na een korte sprinttest onderzocht bij verschillende omgevingstemperaturen en luchtvochtigheid. De temperatuur liep uiteen van 22°C tot 40°C en de percentages luchtvochtigheid van 30 tot 85 procent. De hersteltijd was ook hier een uur. Er is geen verschil gevonden tussen de verschillende omstandigheden bij fysiologische processen en prestatie na een uur herstel ^[1].

Het lijkt er dus op dat de omgevingstemperatuur niet van grote invloed is op de mate van herstel. Van een sneller herstel in een hete omgeving in vergelijking met een wat aangenamere temperatuur van 22°C lijkt sowieso geen sprake.

Ondanks dat er geen eenduidig bewijs is gevonden dat het herstel vertraagd is bij een hoge temperatuur, lijkt het verstandig om te voorkomen dat een atleet in een warme omgeving zit. Vermijd in ieder geval zo veel mogelijk de zon. Zo voorkom je in ieder geval loomheid en wellicht een enigszins vertraagd herstel na intensieve inspanning.

Tot slot nog een algemeen advies, gebaseerd op je eerder gestelde vraag. De zon volledig proberen te vermijden is niet verstandig. Zonlicht is onder andere essentieel voor de aanmaak van vitamine D. Probeer echter te voorkomen dat een atleet langdurig blootgesteld is aan de zon. Het is slecht voor de huid en een eventueel verbrande huid zal extra stress voor het lichaam met zich meebrengen. Op de lange termijn kan het zelfs leiden tot huidkanker. Laat een atleet zich daarom goed beschermen tegen de zon door middel van kleding of het insmeren van de huid met zonnebrandcrème.