Vraag videofeedback

Wat het optimaliseren van het leerproces betreft zijn videobeelden een nuttig hulpmiddel om feedback te verschaffen aan de atleet. Hoe dit precies zou moeten gebeuren is niet op te maken uit de wetenschappelijke literatuur. Wel kan Topsport Topics, dankzij vergelijkend onderzoek bij andere soorten feedback, advies geven over het gebruik van videobeelden. Voor een optimaal leerproces is het van belang dat een trainer de atleet helpt met het kiezen van aandachts- of verbeterpunten. De trainer kan bijvoorbeeld het beste objectieven voorstellen die buiten de atleet liggen (external focus), bijvoorbeeld de richting van de bal. Objectieven die in de beweging van de atleet zelf liggen (internal focus), de lichaamshouding bijvoorbeeld, maken dat de atleet een beweging minder gemakkelijk aanleert. Atleten kunnen met behulp van videobeelden de genoemde aandachtspunten zelfstandig oefenen. Hierbij is het van belang dat de atleet zelf kan bepalen na welke pogingen hij feedback wil krijgen. Dit bevordert het gevoel van zelfstandigheid van de atleet en zijn vermogen om na te denken over de uitvoering van zijn beweging. Uit onderzoek naar (verbale) feedback blijkt dat het waarschijnlijk niet nuttig is om de atleet alle uitgevoerde handelingen terug te laten kijken. Ook zaken die van groot belang zijn voor een goede prestatie, zoals oogfixatie (QE), kunnen goed getraind worden met behulp van videofeedback. Het gebruik hiervan ter ondersteuning van de feedback van de trainer is dan ook zeker aan te raden.

Videofeedback

Coaches kunnen videofeedback op allerlei manieren gebruiken. Ze gebruiken videobeelden bijvoorbeeld als ondersteunende feedback tijdens trainingen of na wedstrijden. Andere doeleinden zijn ook mogelijk, zoals (tactische) wedstrijdanalyse (van het eigen team of de tegenstander), uitleg van een nieuwe trainings- of bewegingsvorm of verbetering van de motivatie of de teambuilding.

Feedback op het leerproces

In dit antwoord zullen we voornamelijk ingaan op het gebruik van videobeelden als vorm van feedback om het leerproces van de atleet te optimaliseren. Video-opnamen tijdens de training kunnen de atleet helpen om zijn prestatie meteen terug te zien. Deze feedback kun je zien als een vorm van ‘externe feedback’, waarbij de atleet ‘van buitenaf’ informatie krijgt over zijn prestatie. Verbale feedback van de trainer valt ook onder externe feedback. Interne feedback daarentegen vindt plaats als de atleet informatie verkrijgt vanuit zijn eigen lichaam. Dan gaat het om het ‘gevoel’ dat een atleet had tijdens de prestatie, bijvoorbeeld of zijn arm gestrekt was bij het werpen.

Effecten van videofeedback

Er is geen wetenschappelijk onderzoek te vinden waarin de effecten van verschillende manieren of momenten van het gebruiken van videobeelden zijn vergeleken. Wel zijn in sommige studies de effecten van (video)feedback bij atleten onderzocht. Vooral bij complexe motorische taken heeft videofeedback een bewezen positief effect op de prestatie ^[1,2]. Hierbij kan men denken aan een situatie waarbij een atleet een zojuist uitgevoerde beweging van zichzelf terug kan zien op een scherm. Als een trainer een atleet vraagt om een bepaald aspect van zijn beweging aan te passen kan de atleet zichzelf op deze manier corrigeren en (gedeeltelijk) zelfstandig trainen.

Optimale feedback

Hoe vaak een atleet commentaar van de trainer nodig heeft om het leerproces te optimaliseren is niet geheel duidelijk. Uit onderzoek blijkt dat veel minder verbale feedback nodig is dan coaches vaak denken (zie ook dit artikel van Topsport Topics). Als atleten zelf mogen beslissen wanneer zij verbale feedback willen gebruiken, doen zij dit in maar zeven procent van de gevallen. Ze ontvangen het liefst feedback na een geslaagde poging. Als een atleet zelf mag bepalen wanneer hij feedback ontvangt levert dit de beste prestatieverbeteringen op ^[1]. Dit komt waarschijnlijk doordat een atleet bewuster nadenkt over zijn beweging. Hierbij combineert hij informatie verkregen met interne en externe feedback. Hieruit is op te maken dat het waarschijnlijk niet nuttig is om alle pogingen van een atleet terug te laten zien. Bij een geslaagde poging kunnen de videobeelden bevestigen dat het de sporter gelukt is om zijn beweging te verbeteren. Het is echter belangrijk dat de atleet niet afhankelijk is van externe feedback (of dit nu videofeedback is of verbale feedback van de trainer). Het is onduidelijk hoe vaak atleten videofeedback zouden willen of moeten krijgen.

Videofeedback met verschillende doelen

Ook het bekijken van beelden van anderen (meestal experts) kan een positief effect hebben op het leerproces. ‘Video modeling’ bijvoorbeeld, waarbij een expert de gewenste beweging uitvoert, heeft bewezen positieve effecten op de snelheid van het leren van nieuwe elementen bij turnen ^[6]. Video modeling is waarschijnlijk bij sommige sporten (turnen) nuttiger dan bij andere sporten (volleybal, waterpolo), omdat topatleten bij deze laatste sporten niet vaak meer geheel nieuwe bewegingen moeten aanleren. Voor nieuwe trainingsmethoden (nieuwe tactiek, een nieuwe complexe oefening) kan dit wel tijdwinst opleveren. Verder zijn er zaken die een bewezen positief effect hebben op de sportprestatie, zoals de ‘Quiet Eye Period’ (QE), waarbij de atleet zijn blik en concentratie op een bepaald doel richt. De meeste van deze zaken zijn goed aan te leren met behulp van videofeedback ^[3].

Ook uit het werk van Wulf en collega’s blijkt dat concentratie en aandacht voor de juiste zaken de prestatie kan bevorderen ^[5]. Zij hebben meerdere keren bewezen dat een atleet die zich concentreert op de uitkomst van de beweging (external focus) succesvoller is dan een atleet die zich alleen concentreert op de beweging zelf (internal focus). Bij het aanleren van de juiste aandachtspunten kan videofeedback volgens deze auteurs een meerwaarde hebben ^[5].

Gebruik van videofeedback

Groom en collega’s hebben veertien topcoaches geïnterviewd over hun gebruik van videofeedback in een gedegen kwalitatieve studie. Dit wil nog niet zeggen dat hun tips en methodes ook daadwerkelijk de beste zijn. Toch lijken deze tips waardevol te kunnen zijn. Ten eerste geven alle coaches aan dat een coach zijn atleten goed moet kennen en het gebruik van de videofeedback af moet stemmen op de individuele atleet. Dit kan gebeuren met één atleet tegelijk of in kleine groepen. Ten tweede moet videofeedback niet als een straf voelen voor de atleten. Zij moeten in staat zijn om iets met de verkregen informatie te doen. Goede feedback maakt dat de atleet gemotiveerd is om zich tijdens de training en wedstrijden te verbeteren op de besproken punten. Verder moet het accent bij het terugkijken van videobeelden zeker niet liggen op de slechte prestaties. Dit heeft een bewezen negatief effect op de toekomstige prestaties ^[6]. Veel coaches raden daarom aan om altijd te eindigen met een positieve noot. Ten derde geven de coaches aan dat videosessies maximaal vijftien tot twintig minuten moeten duren. De coach moet de video aanpassen en alleen de interessante zaken laten zien, om de concentratie van de atleten te bewaren. Te veel informatie geven werkt negatief.

Tot slot

Videofeedback kan dus zeker op verschillende manieren positief bijdragen aan de training en het leerproces van atleten. Het kan de feedback van de coach verduidelijken en de atleet bewuster maken van zijn goede en slechte kanten. Het bekijken van beelden van tegenstanders of experts kan ook motiverend en verhelderend werken.